سلام
بنده هم بخشی از شعر را معنی کردم.ملاحظه بفرمایید در صورتی که اشتباه معنی شده تذکر دهید و بقیه اش را هم دوستان فرهیخته لطف کنند و معنی نمایند.با تشکر
داشت لقمان یکی کریجی تنگ
چو گلوگاه نای و سینهٔ چنگ
کُرِیچ یا کُریچه به معنی خانه ی کوچک یا کومه است که نگهبانان دشت یا پالیزبانان، به طور موقت با شاخ و برگ درختان می سازند. در اینجا کریج نوشته شده است.
لقمان خانه ای بسیار محقر و کوچک داشت. خانه را به خاطر تنگی و کوچکی آن به گلوگاه نی و سینه ی چنگ که از آلات موسیقی هستند تشبیه کرده است.
شب در او در به رنج و تاب بُدی
روز در پیش آفتاب بُدی
شبها در آن خانه آسایش نداشت و روزها افتاب به آن می تابید و باعث آزارش می شد.
روز نیمی به آفتاب اندر
همه شب زو به رنج و تاب اندر
روزها نیمی از خانه در معرض نور و گرمای خورشید بود و شبها در آن دچار رنج و ناراحتی می شد.
بوالفضولی سؤال کرد از وی
چیست این خانه شش بدست و سه پی
شخص یاوه گو و فضولی از او پرسید: این خانه ی شش وجبی و محقر به چه دردت می خورد؟
همه عالم سرای و بستانست
این کریجت بتر ز زندانست
همه ی جهان مثل یک سرای بزرگ و بوستان باصفاست اما این خانه ی محقر تو از زندان هم بدتر است.
در جهان فراخ با نزهت
چه کنی این کریجِ پر وحشت
در این جهان وسیع و خرّم، تو در این خانه ی وحشتناک چگونه به سر می بری؟
عالمی پر ز نزهت و خوشی
رنج این تنگنای از چه کشی
جهان پر از زیبایی و خرمی و خوشی است، تو چرا در این خانه ی تنگ رنج می کشی؟(یعنی تو هم از نعمتهای این دنیا بهره ای ببر.)
با دم سرد و چشم گریان پیر
گفت هذا لمن یموت کثیر
لقمان با لحنی سرد و چشمی گریان در جوابش گفت:برای کسی که می میرد این هم زیاد است
در رباطی مقام و من گذری
بر سرِ پل سرای و من سفری
اگردر کاروانسرایی اقامت کنم باید از آن بیرون آیم و بگذرم یا اگر بر سر یک پل خانه ای بسازم و در آن اقامت کنم نیز باید از آن بیرون آیم و به سفر روم.(سفرآخرت)
چه کنم خانهٔ گِل آبادان
دل من اینما تکونوا خوان
چگونه می توانم خانه ی این جهانم را که جنسش از گِل است اباد کنم در حالیکه دلم آیه ی اینما تکونوا می خواند یعنی هرجا باشید شما را مرگ فرا می رسد.
چو درآید اجل چه بنده چه شاه
وقت چون در رسد چه بام چه چاه
وقتی مرگ به سراغم بیاید فرقی نمیکند شاه باشم یا بنده.وقت مرگ فرقی نمیکند کجا باشم چه روی بام باشم چه ته چاه، دست اجل جانم را خواهدگرفت.
گربهٔ روده چون زنم شانه
بر رهِ سیل چون کنم خانه
گربه ی روده: گربه ی بدون مو. گربه شانه کردن: فریفتن، کار بیهوده کردن. گربه ی روده شانه زدن: کنایه از شدت فریبکاری یا بیهودگی کار است. یعنی چرا کار بیهوده بکنم؟چرا خانه ام را سرِ راه سیل بسازم؟
آهن سرد چند کوبم من
خانه ویران و چند روبم من
آهن را در کوره داغ می کنند و می کوبند،آهن سرد کوبیدن کنایه از کار بیهوده کردن است یعنی من کار بیهوده ای مثل کوبیدن آهن سرد انجام نمی دهم. خانه ی ویران را جارو نمی زنم.
پیش صرصر چراغ چه افروزم
پوستین پیش شیر چون دوزم
وقتی صرصر یعنی بادتند می وزد چرا چراغ روشن کنم؟ چون وزش باد شعله ی چراغم را خاموش می کند.چگونه در مقابل شیر پوستین بدوزم؟( مرگ چون شیری است که در مقابلش نمی توان آسوده نشست و پوستین دوخت.)
خلق را زین جهان پر شر و شور
چار دیوار گور بهتر گور
برای مردم در این دنیای پرآشوب، چهار دیوار گور بهتر از شور و هیجان دنیاست.
هلک المثقلون بخوانده و پس
خانه و جای سازم اینت هوس
هلک المثقلون یعنی کسانی که گناهان سنگین دارند اشاره به این سخن روایت شده از سلمان فارسی است:(نجا المخفون و هلک المثقلون یعنی سبک باران رستگارند و سنگین باران در هلاکت) یعنی من با توجه به اینکه سنگین باران در هلاکت هستند، چنین خانه ی محقری ساخته ام.یعنی به دنیا دل نبسته ام.
چکنم جفت و زاده و بنیاد
مونس من نجاالمخفون باد
داشته های مادی مثل همسرو فرزند و ثروت را می خواهم چکارکنم؟همدم من نجاالمخفون است یعنی سبکباران رستگارخواهندشد.
خانه کز راه رنج و حیله بُوَد
همچو زندان کرم پیله بُوَد
خانه ای که با حیله و رنج بسازیم مثل زندان پیله ی کرم ابریشم می شود
که چو قَز بود در دلش پنهان
گشت هم قَز تن ورا زندان
(قَزّیعنی ابریشم خام) که مانند ابریشم خام در دل پیله پنهان است و همان ابریشم خام هم زندان او می شود.
خانه اینجا که بهر قوت کنند
مور و زنبور و عنکبوت کنند
خانه ای که در دنیا برای زندگی درست می کنیم بعدا از مرگ ما، حشرات در آن جای می گیرند.
قوت عیسی چو ز آسمان سازند
هم بدانجاش خانه پردازند
قوت و روزی حضرت عیسی را که از آسمان دادند، در آسمان هم برایش خانه ساختند و او به اسمانها عروج کرد.
بر فلک زان مسیح سربفراشت
که بر این خاک توده خانه نداشت
حضرت مسیح از آن جهت به عرش رفت که در این دنیای خاکی خانه ای نساخت و خانه نداشت.
چکند روح پاک خانهٔ ریح
فلک پنجم است بام مسیح
(بام مسیح ؛ کنایه از آسمان است . فلک یعنی عرش) روح پاک با خانه ی باد چه کند؟ شاید منظور شاعر از خانه ی ریح، دلبستگی به دنیا و مادیات باشد.جایگاه مسیح در آسمان پنجم است.(شاید اشاره به این باشد که همه ی پیامبران در عرش به آسمان هفتم می رسند ولی حضرت مسیح تنها تا آسمان پنجم عروج می کند.داستانی در این باره هست که چون حضرت مسیح سوزنی همراه داشت و با آن لباسهایش را وصله می کرد، به خاطر دلبستگی به آن سوزن تا آسمان پنجم بیشتر عروج نخواهد کرد.)
خرِ دجّال چون ز جو خالیست
علَم جور او از آن عالیست
(یکی از نشانه‌های دجال که در بعضی روایات ذکر شده این است که همراه او یک الاغ (مرکب) سفید تندرویی است که هر گام او یک میل است و به سرعت زمین را طی می‌کند. می‌گویند از هر موی الاغ دجال، آوازی به گوش می‌رسد و آن آوازها باعث جذب شدن مردم سست‌ایمان و ناپرهیزکار می‌شود)با وجود چنین خصوصیتی که برای خر دجال ذکرکرده اند، او می تواند هر ظلم وستمی را به مردم روا دارد ولی مردم بازهم به دنبال او روانه می شوند و حرفهای دجال را باور خواهندکرد.
خاک و آب و هوا و آتش عهد
کی نگهدارد ار تو سازی جهد
مرگ را چون شگرف و چالاکست
سوی ناپاک و پاک ره پاکست
نه تو مردی و مرگ بی‌زورست
شیر او شیر و گور او گورست
زانکه اینجات یک دو مه محلست
نه بتست آن به مدّت اجلست
به اجل باز بسته‌اند این کار
بی‌اجل نیست کار را مقدار