صفحه پرسش و پاسخ گوهرین

سید ابوالقاسم قائم مقام (زاده ۱۱۵۸ خورشیدی در مهرآباد اراک - درگذشته ۱۲۱۴ خورشیدی در تهران) مشهور به قائم مقام فراهانی صدر اعظم ایران، سیاستمدار، ادیب، شخصیت برجسته و تأثیرگذار ایران زمین در عرصهٔ حکومت و سیاست و نیز ادب و هنر نیمهٔ اول قرن سیزدهم هجری بود.
وی در زمان فتحعلیشاه در دستگاه ولیعهد او عباس میرزا صاحب مقام وزارت نایب السلطنه بود و در وقایع جنگ ایران و روس نقش ایفا کرد. پس از درگذشت فتحعلیشاه وی با زمینه‌چینی پادشاهی محمدشاه، در دولت او به صدارت رسید. در نهایت سختگیری‌های وی در رابطه با انگلستان که به دنبال ایجاد تجارتخانه و گرفتن امتیاز از دولت ایران بود، باعث دشمنی آنها با وی گردید و در نهایت به تحریک سفارت انگلیس و توطئهٔ درباریانی که با وی دشمن بودند شاه به وی بدگمان شد و در سال دوم سلطنت خود دستور داد او را در باغ نگارستان، محل ییلاقی خانوادهٔ سلطنتی، زندانی و پس از چند روز خفه کردند.
قائم مقام نثر فارسی را که در آن زمان پر از مبالغه و تملق و عبارت‌پردازی‌های عربیِ مسجع، پیچیده و دور از ذهن بود و روز به روز در فرمان‌ها و مراسلات رو به انحطاط می‌رفت به نثر فصیح و روان برگردانید و پس از او بسیاری از منشیان دوره قاجار از سبک او پیروی کردند و به روش او به نگارش پرداختند. او در شعر نیز استعداد شگفت‌آور داشت اما اثر جاویدانش «منشآت» اوست.
قائم مقام فراهانی همچنین از خوشنویسان صاحب‌نام و تأثیرگذاران در روند خط فارسی است. او در خط شکسته نستعلیق که در آن زمان به مانند نثر فارسی پیچیده و در هم بود به شیوهٔ خود اصلاحاتی کرد که دیگران از وی پیروی کردند. گر چه اهمیت کار خوشنویسی او به حد استادان طراز اول این هنر نیست اما کار او از این نظر مهم است که اصول خط شکسته را به نستعلیق نزدیکتر کرد و با ابداع اصولی جدید خدمتی شایسته به خط‌نویسی امروزی ایرانیان کرد.

در ویکی پدیا بیشتر بخوانید
آثار ویدئویی و صوتی مرتبط با این منبع
قائم مقام فراهانی
شمارهٔ ۱ - قصیده ای است در تبریک ورود ولی عهد از طهران به تبریز شمارهٔ ۲ - در مدح و اندرز ولی عهد شمارهٔ ۳ - در هجو و نکوهش آصف الدوله و سایر سرداران قشون پس از شکست و فرار از جنگ روس شمارهٔ ۴ - خطاب به نایب السلطنه شمارهٔ ۵ - جواب قطعه نواب عبدالله میرزای دارا که از جانب نایب السلطنه نوشته شمارهٔ ۶ - قصیده است در فتح قلعه خبوشان مشهور به قوچان شمارهٔ ۷ - خطاب به ولی عهد شمارهٔ ۸ - در تهنیت یکی از فتوحات ولی عهد در جنگ روس شمارهٔ ۹ - در نکوهش حاجی میرزا آقاسی شمارهٔ ۱۰ - اندرز به دوستی مزاحم شمارهٔ ۱۱ - قطعه ای است که قائم مقام از جانب میرزاذره گفته شمارهٔ ۱۲ - در وصف فروردین و ستایش ولی عهد شمارهٔ ۱۳ - در شکوه از والی عراق شمارهٔ ۱۴ - در هجو حاجی حیدر علی خان شیرازی صندوق دار و مهردار ولی عهد عباس میرزا شمارهٔ ۱۵ - ایضاقطعه ای است در نکوهش و شکایت از همو شمارهٔ ۱۶ - قائم مقام از قول میرزا شهدی گفته شمارهٔ ۱۷ - در نکوهش آصف الدوله و سرداران فراری از جنگ روسیه شمارهٔ ۱۸ - این قصیده را قائم مقام در شکست ایران و استیلای روس از روی دل تنگی گفته است شمارهٔ ۱۹ - قطعه شمارهٔ ۲۰ - قطعه تقاضائی بره شمارهٔ ۲۱ - جواب قائم مقام از قطعه تقاضائی بره شمارهٔ ۲۲ - در شکست چوپان اوغلی و پیروزی ولی عهد شمارهٔ ۲۳ - در شکایت از حاکم عراق شمارهٔ ۲۴ - نامه منظومی است که به شاهزاده خانم عیال خود نبشته شمارهٔ ۲۵ - به رسم مطایبه در باب فرامرز خدمت گزار ولی عهد فرماید شمارهٔ ۲۶ - در موعظه به نایب السلطنه و نا به سامانی اوضاع آذربایجان شمارهٔ ۲۷ - در شکایت از عمال تبریز گوید شمارهٔ ۲۸ - قطعه ای است که از قول عبدالرزاق بیک دنبلی به یکی از عمال نبشته شمارهٔ ۲۹ - قصیده شکوائیه از فتنه جوئی ابنای زمان و از بخت بد خود شمارهٔ ۳۰ - قائم مقام این قصیده را از قول پاشاخان ایروانی فرموده شمارهٔ ۳۱ - قطعه ای است هنگام تبعید در خراسان شمارهٔ ۳۲ - نامه منظومی است به یکی از عمال شمارهٔ ۳۳ - در مدح ظل السلطان علی شاه فرماید شمارهٔ ۳۴ - در تشویق ولی عهد برای راندن سپاه روس از ایران شمارهٔ ۳۵ - قصیده ای است در شکایت از هم وطنان نادان شمارهٔ ۳۶ - قصیده ای است در نکوهش یکی از بزرگان شمارهٔ ۳۷ - در زمان معزولی در شکایت از روزگار سروده شمارهٔ ۳۸ - در نکوهش شاعری بدیع تخلص گوید شمارهٔ ۳۹ - قطعه شمارهٔ ۴۰ - این نوع شعر را مضمن قبیح گویند و جز در هزل نیاید شمارهٔ ۴۱ - قطعه‌ایست در مورد مربای سیب شمارهٔ ۴۲ - در سال شکست چوپان اوغلی گفته و بر روی توپ هایی که از لشکر عثمانی گرفتند حک کردند شمارهٔ ۴۳ - در مدح میرزا حسین ولد میرزا محمد علی اشکبوس گفته شمارهٔ ۴۴ - از نامه قائم مقام به فرزندش محمد شمارهٔ ۴۵ - دوبیتی
شمارهٔ ۱ - نامه‌ای از قائم مقام به میرزا صادق شمارهٔ ۲ - خطاب به میرزا محمد علی آشتیانی شمارهٔ ۳ - نامه ای از قائم مقام مرحوم میرزا صادق مروزی شمارهٔ ۴ - کاغذی است که قائم مقام به وقایع نگار از تبریز نوشته است در زمان حیات نواب نایب السلطنه شمارهٔ ۵ - قائم مقام به فاضل خان گروسی از خراسان نوشته است شمارهٔ ۶ - خطاب به عالیجاه میرزا بزرگ نوری شمارهٔ ۷ - قائم مقام میرزا بزرگ قبل از مصالحه روس نوشته است شمارهٔ ۸ - خطاب به میرزا بزرگ نوری شمارهٔ ۹ - نبشته ای است به میرزا بزرگ شمارهٔ ۱۰ - این نامة را معلوم نیست که قائم مقام به کی نوشته است شمارهٔ ۱۱ - نامة دوستانه شمارهٔ ۱۲ - نامة ای است که قائم مقام به فاضل خان گروسی نوشته است شمارهٔ ۱۳ - خطاب به فاضل خان گروسی شمارهٔ ۱۴ - خطاب به فاضل خان در حین حرکت از خراسان شمارهٔ ۱۵ - مخاطب نامة معلوم نیست شمارهٔ ۱۶ - کاغذی است از قائم مقام به فاضل خان شمارهٔ ۱۷ - این مکتوب را معلوم نیست که قائم مقام به کی نوشته است شمارهٔ ۱۸ - خطاب به ولیعهد دولت قاهره، نایب السلطنة عباس میرزا طاب الله ثراه شمارهٔ ۱۹ - نامه شاهنشاهی به امپراطور اعظم شمارهٔ ۲۰ - رونوشت نامة نواب السلطنة به کراف پسکویچ شمارهٔ ۲۱ - رقیمه پادشاه عالم پناه به امپراطور اعظم بعد از ورود دولقاروکی شمارهٔ ۲۲ - کاغذ نواب نایب السلطنة به امپراطور اعظم که باید نواب خسرو میرزا برساند شمارهٔ ۲۳ - رقعه ای است که به آقاعلی رشتی نوشته است شمارهٔ ۲۴ - نامه ای به شاهزاده خانم همشیر صلبی و بطنی شمارهٔ ۲۵ - خطاب به میرزا موسی خان وزیر شمارهٔ ۲۶ - از مسودات و مشق های قائم مقام که به قلم جلی نوشته شمارهٔ ۲۷ - معلوم نیست به کی نبشته شمارهٔ ۲۸ - خطاب به عبدالحسین خان پسر صدراعظم شمارهٔ ۲۹ - خطاب به میرزا تقی علی آبادی شمارهٔ ۳۰ - خطاب به محمدحسین میرزا شمارهٔ ۳۱ - خطاب به میرزا صادق مروزی شمارهٔ ۳۲ - این نامه را معلوم نیست قائم مقام به کی نوشته و به خط رمز بوده است شمارهٔ ۳۳ - خطاب به میرزا صادق شمارهٔ ۳۴ - نامه ای از قائم مقام به وقایع نگار شمارهٔ ۳۵ - نامه سرکار نایب السلطنة العلیه سال اول ورود خراسان شمارهٔ ۳۶ - خطاب به مقرب الخاقان محمدخان امیر نظام شمارهٔ ۳۷ - نبشته ای است به وقایع نگار شمارهٔ ۳۸ - کاغذی است که قائم مقام در فتح قوچان به وقایع نگار نوشته شمارهٔ ۳۹ - این نامة را قائم مقام از خراسان به وقایع نگار نوشته است شمارهٔ ۴۰ - نامة ای است که قائم مقام به محمدخان امیرنظام با احتشان از خراسان نوشته است شمارهٔ ۴۱ - خطاب به امیر نظام شمارهٔ ۴۲ - نامه ای از ولیعهد به امیر نظام شمارهٔ ۴۳ - خطاب به میرزا بزرگ وزیر نواب شمارهٔ ۴۴ - خطاب به پسر امان الله خان والی سنندج محمدحسن خان شمارهٔ ۴۵ - خطاب به وقایع نگار شمارهٔ ۴۶ - نامة ای است که قائم مقام از خراسان به میرزا صادق وقایع نگار نوشته شمارهٔ ۴۷ - ایضا به وقایع نگار از تبریز نوشته است شمارهٔ ۴۸ - قائم مقام به منوچهر خان ایچ آقاسی باشی نوشته است شمارهٔ ۴۹ - از قول ولی عهد به قائممقام بزرگ نوشته: شمارهٔ ۵۰ - در مقام ضرب باهالی تبریز به قائممقام بزرگ از قول ولیعهد نوشته شمارهٔ ۵۱ - به دوستی میرزا اسمعیل نام نوشته است شمارهٔ ۵۲ - خطاب به میرزا ابوالقاسم وزیر کرمانشاه شمارهٔ ۵۳ - خطاب به میرزا بزرگ نوری وزیر نواب شمارهٔ ۵۴ - قائم مقام به وقایع نگار نوشته است شمارهٔ ۵۵ - معلوم نیست به که نبشته است شمارهٔ ۵۶ - مخاطب رقیمه معلوم نیست شمارهٔ ۵۷ - رقم حکومت ارومیه نواب ملک قاسم میرزا شمارهٔ ۵۸ - سواد رقم حکومت اردبیل و مشکین نواب سیف الملوک میرزا شمارهٔ ۵۹ - رقم مواجب آقا عبدالرزاق به یک دنبلی تبریزی شمارهٔ ۶۰ - رقم حکومت کریم خان کنگرلو شمارهٔ ۶۱ - رقم باشی گری و تیول میرزا جعفرخان مهندس باشی شمارهٔ ۶۲ - نامة ولیعهد مبرور به سلطان روم شمارهٔ ۶۳ - نامة خاقان مغفور به سلطان روم مصحوب قاسم خان سرهنگ شمارهٔ ۶۴ - این مکتوب به فاضل خان گروسی نوشته شده است شمارهٔ ۶۵ - مخاطب نامة معلوم نیست هوالله تعالی شانه العزیز شمارهٔ ۶۶ - معلوم نیست به که نوشته است شمارهٔ ۶۷ - مکتوبی است از قائم مقام به نواب سیف الملوک میرزا شمارهٔ ۶۸ - مخاطب این نامة معلوم نیست شمارهٔ ۶۹ - قائم مقام به پسر خویش نوشته است شمارهٔ ۷۰ - نامة ای است از قائم مقام به میرزا محمد بروجردی شمارهٔ ۷۱ - نوشته ای است از قائم مقام به شاهزاده خانم شمارهٔ ۷۲ - به دوستی نوشته است شمارهٔ ۷۳ - این نامة از جانب ولیعهد بعد از وقعه کرمان شمارهٔ ۷۴ - ولیعهد به میرزا عبدالوهاب نوشته است شمارهٔ ۷۵ - این نامة را قائم مقام از خراسان به آصف الدوله نوشته است شمارهٔ ۷۶ - خلاصه ای است از مطالب فریدون میرزا که از تبریز به خراسان نبشته شمارهٔ ۷۷ - مکتوبی است که قائم مقام از آذربایجان به آصف الدوله نوشته شمارهٔ ۷۸ - جواب کاغذ میرزا محمدتقی آشتیانی است که در وزارت نیرالدوله در همدان نوشته شمارهٔ ۷۹ - نوشته ای است از قائم مقام به نواب امیرزاده فریدون میرزا در سر سلامتی کوچ او شمارهٔ ۸۰ - به محمدخان امیر نظام نوشته شده شمارهٔ ۸۱ - خطاب به میرزا محمدعلی خان شیرازی شمارهٔ ۸۲ - به یکی از منسوبان خود به فراهان نوشته شمارهٔ ۸۳ - مخاطب نامة معلوم نیست شمارهٔ ۸۴ - نامة ای است که قائم مقام از سرخس به مشهد نوشته است شمارهٔ ۸۵ - به یکی از دوستان نوشته است شمارهٔ ۸۶ - نامة ای است دوستانه شمارهٔ ۸۷ - خطاب به میرزا صادق مروزی وقایع نگار شمارهٔ ۸۸ - خطاب به وقایع نگار که بعد از فوت ولیعهد شمارهٔ ۸۹ - خطاب به وقایع نگار شمارهٔ ۹۰ - خطاب به میرزا فضل الله علی آبادی مستوفی خاقان شمارهٔ ۹۱ - خطاب به نواب شعاع السلطنة فتح الله میرزا شمارهٔ ۹۲ - خطاب به محمودخان دنبلی قوریساول باشی شمارهٔ ۹۳ - خطاب به محمدرضا خان شمارهٔ ۹۴ - نامه ای به نواب اردشیر میرزا شمارهٔ ۹۵ - خطاب به شخص نا معلوم شمارهٔ ۹۶ - از تبریز به سرحد دار اردبیل نوشته است شمارهٔ ۹۷ - یکی از رقعه جات است که در خصوص آقاعلی رشتی نوشته شمارهٔ ۹۸ - رقم ولیعهد به نواب خسرو میرزا شمارهٔ ۹۹ - از خراسان به نواب طهماسب میرزا نوشته شمارهٔ ۱۰۰ - نامة ولیعهد که از خراسان به آصف الدوله نوشته شمارهٔ ۱۰۱ - خطاب به الله یارخان آصف الدوله شمارهٔ ۱۰۲ - این نامة را قائم مقام از خراسان به شاهزاده خانم بعد از فوت ولیعهد نبشته شمارهٔ ۱۰۳ - نامه ای از جانب سنی الجوانب به میرزا تقی آشتیانی شمارهٔ ۱۰۴ - از قول شاهنشاه مبرور به جناب حاجی سیدمحمد باقر نوشته شمارهٔ ۱۰۵ - معلوم نیست که به کی نوشته شمارهٔ ۱۰۶ - خطاب به میرزا ابوالقاسم همدانی شمارهٔ ۱۰۷ - مخاطب نامة معلوم نیست شمارهٔ ۱۰۸ - قائم مقام به میرزا تقی علی آبادی نوشته است شمارهٔ ۱۰۹ - ایضا به میرزا تقی علی آبادی نوشته شمارهٔ ۱۱۰ - خطاب به آصف الدوله شمارهٔ ۱۱۱ - خطاب به حاجی موسی خان شمارهٔ ۱۱۲ - نامة ای است از قائم مقام به فرزندش شمارهٔ ۱۱۳ - خطاب به پسرش میرزا محمد شمارهٔ ۱۱۴ - هو به حاجی میرزا موسی خان نوشته شمارهٔ ۱۱۵ - هو قائم مقام به ابوالفتح خان قراباغی نوشته شمارهٔ ۱۱۶ - خطاب به نواب طهماسب میرزا شمارهٔ ۱۱۷ - هو معلوم نیست به کی نبشته است شمارهٔ ۱۱۸ - به یکی از امیرزادگان نبشته شمارهٔ ۱۱۹ - نامة ای است به حاجی میرزا موسی خان شمارهٔ ۱۲۰ - رقیمه ای است از قائم مقام به فاضل خان گروسی شمارهٔ ۱۲۱ - در طهران به فاضل خان گروسی نوشته شمارهٔ ۱۲۲ - خطاب به میرزا محمدعلی آشتیانی شمارهٔ ۱۲۳ - خطاب به خاکپای خاقان مغفور
دیباچهٔ محمودخان ملک الشعراء بر کتاب منشات قائم مقام