اللّهُمَّ إِنَّهُ لَیسَ لِی عِلْمٌ بِمَوْضِعِ رِزْقِی، وَإِنَّما أَطْلُبُهُ بِخَطَراتٍ تَخْطُرُ عَلَی قَلْبِی، فَأَجُولُ فِی طَلَبِهِ الْبُلْدانَ، فَأَنَا فِیما أَنَا طالِبٌ کالْحَیرانِ، لَاأَدْرِی أَفِی سَهْلٍ هُوَ أَمْ فِی جَبَلٍ، أَمْ فِی أَرْضٍ أَمْ فِی سَماءٍ، أَمْ فِی بَرٍّ أَمْ فِی بَحْرٍ، وَعَلَی یدَی مَنْ، وَمِنْ قِبَلِ مَنْ، وَقَدْ عَلِمْتُ أَنَّ عِلْمَهُ عِنْدَک، وَأَسْبابَهُ بِیدِک، وَ أَنْتَ الَّذِی تَقْسِمُهُ بِلُطْفِک، وَتُسَبِّبُهُ بِرَحْمَتِک، اللّهُمَّ فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، وَاجْعَلْ یا رَبِّ رِزْقَک لِی وَاسِعاً، وَمَطْلَبَهُ سَهْلاً، وَمَأْخَذَهُ قَرِیباً، وَلَا تُعَنِّنِی بِطَلبِ مَا لَمْ تُقَدِّرْ لِی فِیهِ رِزْقاً، فَإِنَّک غَنِی عَنْ عَذَابِی وَ أَنَا فَقِیرٌ إِلَی رَحْمَتِک، فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، وَجُدْ عَلَی عَبْدِک بِفَضْلِک، إِنَّک ذُو فَضْلٍ عَظِیمٍ.
مؤلف گوید: این دعا از دعاهای طلب روزی است.
و نیز مستحب است در تعقیبات نماز عشاء «هفت مرتبه» سوره «قدر» خوانده شود.
و نیز در «نماز وتیره» که دو رکعت نافلۀنشسته بعد از نماز عشاءست، صد آیه از قرآن قرائت شود و مستحب است نمازگزار به جای صد آیه، سوره «اذا وقعت الواقعه» را در یک رکعت و سوره «قل هو اللّه» را در رکعت دیگر بخواند.

 برای شب جمعه اعمال بسیاری است که ما در اینجا تنها به ذکر چند عمل بسنده می کنیم.
اوّل:
بسیار گفتن «سُبْحَانَ اللّهِ، وَاللّهُ أَکْبَرُ، وَلَا إِلهَ إِلّا اللّهُ» و زیاد صلوات فرستادن. روایت شده است: که جمعه، شبش تابناک و روزش بس روشن است، پس ذکر «سُبْحانَ اللّهِ وَ اللّهُ أَکْبَرُ وَ لا إِلهَ إِلّا اللّهُ» گفته و بر محمّد و آل محمّد بسیار صلوات فرستید؛ و در روایت دیگر آمده: که کمترین صلوات در این شب، «صد مرتبه» است و هرچه بیشتر باشد بهتر است.
و از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است: که صلوات بر محمّد و آل محمّد در شب جمعه با هزار کار نیک برابر است و هزار گناه را پاک می کند و مقام انسان را هزار درجه بالا می برد و مستحب است که پس از نماز عصر پنجشنبه تا آخر روز جمعه بر محمّد و آل محمّد (صلوات الله علیهم اجمعین) بسیار صلوات فرستند؛ و با سند صحیح از امام صادق(علیه السلام) روایت شده است: که به هنگام عصر روز پنجشنبه فرشتگان از آسمان با قلم های طلا و صحیفه های نقره فرود می آیند و در عصر پنجشنبه و شب و روز جمعه تا هنگام غروب خورشید جز صلوات بر محمّد و خاندان آن حضرت چیزی ننویسند؛ و شیخ طوسی فرموده است: در روز پنجشنبه فرستادن هزار صلوات بر محمّد و آل محمّد مستحب است؛ و در آن بگوید:
اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُمْ، وَأَهْلِک عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ مِنَ الأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ.
و گفتن این صلوات «صد مرتبه» از بعد از عصر پنجشنبه تا آخر روز جمعه فضیلت بسیار دارد. و نیز شیخ فرموده: مستحب است در آخر روز پنجشنبه به این صورت استغفار کنند:
أَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلّا هُوَ الْحَی الْقَیومُ، وَأَتُوبُ إِلَیهِ، تَوْبَةَ عَبْدٍ خاضِعٍ مِسْکینٍ مُسْتَکینٍ، لَایسْتَطِیعُ لِنَفْسِهِ صَرْفاً وَلَا عَدْلاً وَلَا نَفْعاً وَلَا ضَرّاً وَلَا حَیاةً وَلَا مَوْتاً وَلَا نُشُوراً، وَصَلَّی اللّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعِتْرَتِهِ الطَّیبِینَ الطَّاهِرِینَ الْأَخْیارِ الأَبْرارِ وَسَلَّمَ تَسْلِیماً.
دوّم:
آنکه در شب های جمعه این سوره ها را بخواند که برای هریک فایده ها و ثواب های بسیار روایت شده: «بنی اسرائیل [اسراء]، کهف، سه طس [ شعراء و نمل و قصص]، سجده، یس، ص، احقاف، واقعه، حم سجده، حم دخان، طور، اقتربت، جمعه» و اگر فرصت نشد همه را تلاوت کند، «واقعه» و سوره های پیش از آن را انتخاب کند، زیرا از امام صادق (علیه السلام) روایت شده:
هرکه در هر شب جمعه سوره «اسراء» را بخواند، نمی میرد تا خدمت حضرت قائم (عجّل اللّه تعالی فرجه الشریف) رسد و از اصحاب آن حضرت گردد و هرکه در هر شب جمعه سوره «کهف» را بخواند، نمی میرد مگر شهید و خداوند او را در قیامت با شهیدان محشور می کند و در قیامت همراه ایشان نگاهش می دارد؛
و هرکه در شب جمعه سوره های «شعراء» و «نمل» و «قصص» را تلاوت کند، از دوستان خدا شده و در امان و حمایت حق تعالی قرار می گیرد و نیز در دنیا دچار تهیدستی و تنگدستی نمی شود و خدا در آن جهان چندان از بهشت به او عطا کند که خشنود شود و بلکه افزون بر خشنودی اش بر او جود و بخشش نماید و صد زن زیبا چشم از زنان دلربای بهشت را به همسری او درآورد؛ و هرکه در شب جمعه سوره «سجده» را بخواند خدا در قیامت نامه اعمالش را به دست راست او دهد و در حسابرسی اعمال بر او آسان گیرد و از دوستان محمّد و خاندان او باشد.
و به سند معتبر از امام باقر(علیه السلام) روایت شده: هرکس هر شب جمعه سوره «ص» را قرائت کند، از خیر این جهان و جهان دیگر آن اندازه به او ببخشند که جز به پیامبری مرسل یا فرشته ای مقرّب نبخشیده اند و او را با هرکس از اهل خانه اش که بخواهد وارد بهشت کنند، حتی خدمتکاری که به او خدمت کرده باشد، هرچند از خانواده او به حساب نیاید و در حدّ شفاعت او نباشد؛
و از امام صادق(علیه السلام) روایت شده: هرکه در شب جمعه یا روز جمعه سوره «اَحقاف» را بخواند، در دنیا دچار بیم و هراس نشود و در روز قیامت از وحشت و ترس در امان باشد و هرکه در شب جمعه سوره «واقِعَه» را بخواند، خدا او را دوست بدارد و او را محبوب تمام مردم کند و در دنیا دچار بدحالی و تنگدستی نشود و آفتی از آفات دنیا به او نرسد و از دوستان حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) باشد و این سوره ویژه امیرالمؤمنین(علیه السلام) است؛
و روایت شده: هرکه سوره «جُمعه» را در هر شب جمعه تلاوت کند کفّاره اعمال او از این جمعه تا جمعه دیگر خواهد بود؛ و نیز همین فضیلت برای کسی که در هر شب جمعه و بعدازظهر و عصر جمعه سوره «کهف» را بخواند وارد شده است.
سوّم:
و بدان که برای شب جمعه نمازهای بسیاری وارد شده است.
اوّل: نماز «حضرت امیرالمؤمنین»(علیه السلام).
دوّم: دو رکعت نماز که در هر رکعت «حَمد» و «پانزده مرتبه» سوره «زلزال».
در روایت است: هرکه این نماز را بجا آورد، خداوند او را از عذاب قبر و هول وهراس قیامت ایمنی دهد.
سوّم: آنکه در شب جمعه در رکعت اوّل نماز مغرب و رکعت اوّل نماز عشاء سوره «جُمعه» و در رکعت دوّم نماز مغرب سوره «توحید» و در رکعت دوم عشا، سوره «اعلی» را بخواند.
چهارم:
خواندن شعر را در شب جمعه ترک کند، زیرا در حدیث صحیح از امام صادق(علیه السلام) روایت شده: برای شخص روزه دار و شخص مُحرِم و نیز در حرم خدا و در روز جمعه و در شب آن خواندن شعر مکروه است؛ راوی به حضرت عرض کرد: هرچند معنای آن شعر مطلب حقی باشد؟ فرمود: هرچند شعر به حق باشد.
و در حدیث معتبر از امام صادق(علیه السلام) روایت شده: رسول خدا فرمود: هرکه در شب یا روز جمعه یک شعر بخواند، در آن شب و روز بهره ای از ثواب به غیر آن نداشته باشد. و بر اساس روایت معتبر دیگر، در آن شب و روز نمازش مورد قبول واقع نشود.
[از آنجاکه شعر و خواندن آن مورد علاقه مرد و زن، پیر و جوان، عالم و عامی و خلاصه تمام مردم است، شاید اصرار روایات بر ترک خواندن شعر در شب و روز جمعه به خاطر این باشد که اهل ایمان از قرائت قرآن و دعا و مستحبات شب و روز جمعه باز نمانند و ثواب های عظیم و بهره های فراوان الهی را از دست ندهند. مترجم].
پنجم:
در حق مؤمنین بسیار دعا کند، چنان که حضرت زهرا(سلام الله علیها) بسیار دعا می کرد؛ و روایت شده اگر برای ده نفر از برادران مؤمن که از دنیا رفته باشند درخواست آمرزش کند، بهشت بر او واجب می شود.
ششم:
دعاهای مخصوص شب جمعه را بخواند که آن دعاها بسیار است و ما به ذکر برخی از آن ها بسنده می کنیم. به سند صحیح از امام صادق(علیه السلام) روایت شده: هرکس در شب جمعه در سجدۀآخر نافله شب این دعا را «هفت بار» بخواند، هنگامی که از آن فارغ شود آمرزیده شده باشد و اگر در هر شب این دعا را در سجده آخر نافله شب بخواند، بهتر است. و آن دعا این است:
اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِوَجْهِک الْکرِیمِ وَاسْمِک الْعَظِیمِ، أَنْ تُصَلِّی عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تَغْفِرَ لِی ذَنْبِی الْعَظِیمَ.
از حضرت رسول(صلی الله علیه وآله) روایت شده: هرکس در شب یا روز جمعه این دعا را «هفت بار» بخواند، اگر در آن شب یا در آن روز از دنیا برود وارد بهشت می شود و آن دعا این است:
اللّهُمَّ أَنْتَ رَبِّی لَاإِلهَ إِلّا أَنْتَ، خَلَقْتَنِی وَأَنَا عَبْدُک وَابْنُ أَمَتِک، وَفِی قَبْضَتِک وَناصِیتِی بِیدِک، أَمْسَیتُ عَلَی عَهْدِک وَ وَعْدِک مَا اسْتَطَعْتُ، أَعُوذُ بِرِضاک مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ، أَبُوءُ بِنِعْمَتِک، وَأَبُوءُ بِذَنْبِی، فَاغْفِرْ لِی ذُنُوبِی إِنَّهُ لَایغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلّا أَنْتَ.
شیخ طوسی و سیّد کفعمی و سیّد ابن باقی (رحمهم اللّه) فرموده اند: در شب و روز جمعه و شب و روز عرفه مستحب است دعای «اَللّهُمَّ مَنْ تَعَبَّأَ. . . » خوانده شود؛ ما آن را از کتاب «مصباح شیخ» نقل می کنیم و آن دعا این است:
اللّهُمَّ مَنْ تَعَبَّأَ وَ تَهَیأَ وَأَعَدَّ وَاسْتَعَدَّ لِوِفَادَةٍ إِلَی مَخْلُوقٍ رَجَاءَ رِفْدِهِ وَ طَلَبَ نائِلِهِ وَجائِزَتِهِ، فَإِلَیک یا رَبِّ تَعْبِیتِی وَاسْتِعْدادِی رَجَاءَ عَفْوِک وَطَلَبَ نائِلِک وَجَائِزَتِک، فَلَا تُخَیبْ دُعَائِی یا مَنْ لَایخِیبُ عَلَیهِ سائِلٌ وَلَا ینْقُصُهُ نائِلٌ، فَإِنِّی لَمْ آتِک ثِقَةً بِعَمَلٍ صَالِحٍ عَمِلْتُهُ، وَلَا لِوَفادَةِ مَخْلُوقٍ رَجَوْتُهُ، أَتَیتُک مُقِرّاً عَلَی نَفْسِی بِالْإِساءَةِ وَالظُّلْمِ، مُعْتَرِفاً بِأَنْ لَاحُجَّةَ لِی وَلَا عُذْرَ؛
أَتَیتُک أَرْجُو عَظِیمَ عَفْوِک الَّذِی عَفَوْتَ بِهِ عَنِ الْخاطِئِینَ، فَلَمْ یمْنَعْک طُولُ عُکوفِهِمْ عَلی عَظِیمِ الْجُرْمِ أَنْ عُدْتَ عَلَیهِمْ بِالرَّحْمَةِ، فَیا مَنْ رَحْمَتُهُ واسِعَةٌ، وَ عَفْوُهُ عَظِیمٌ، یا عَظِیمُ یا عَظِیمُ یا عَظِیمُ، لَایرُدُّ غَضَبَک إِلّا حِلْمُک، وَلَا ینْجِی مِنْ سَخَطِک إِلّا التَّضَرُّعُ إِلَیک، فَهَبْ لِی یا إِلهِی فَرَجاً بِالْقُدْرَةِ الَّتِی تُحْیی بِهَا مَیتَ الْبِلَادِ؛
وَلَا تُهْلِکنِی غَمّاً حَتَّی تَستَجِیبَ لِی، وَتُعَرِّفَنِی الْإِجابَةَ فِی دُعَائِی، وَأَذِقْنِی طَعْمَ الْعَافِیةِ إِلَی مُنْتَهی أَجَلِی، وَلَا تُشْمِتْ بِی عَدُوِّی، وَلَا تُسَلِّطْهُ عَلَی، وَلَا تُمَکنْهُ مِنْ عُنُقِی، اللّهُمَّ إِنْ وَضَعْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یرْفَعُنِی وَ إِنْ رَفَعْتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یضَعُنِی وَ إِنْ أَهْلَکتَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی یعْرِضُ لَک فِی عَبْدِک أَوْ یسْأَلُک عَنْ أَمْرِهِ؛
وَقَدْ عَلِمْتُ أَنَّهُ لَیسَ فِی حُکمِک ظُلْمٌ، وَلَا فِی نَقِمَتِک عَجَلَةٌ، وَ إِنَّمَا یعْجَلُ مَنْ یخَافُ الْفَوْتَ، وَ إِنَّمَا یحْتاجُ إِلَی الظُّلْمِ الضَّعِیفُ، وَقَدْ تَعالَیتَ یا إِلهِی عَنْ ذلِک عُلُوّاً کبِیراً.
اللّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِک فَأَعِذْنِی، وَأَسْتَجِیرُ بِک فَأَجِرْنِی، وَأَسْتَرْزِقُک فَارْزُقْنِی، وَأَتَوَکلُ عَلَیک فَاکفِنِی، وَأَسْتَنْصِرُک عَلی عَدُوِّی فَانْصُرْنِی، وَأَسْتَعِینُ بِک فَأَعِنِّی، وَأَسْتَغْفِرُک یا إِلهِی فَاغْفِرْ لِی، آمِینَ آمِینَ آمِینَ.
هفتم:
دعای «کمیل» را بخواند که در فصل بعد خواهد آمد ان شاء الله. [کمیل بن زیاد نخعی، از اصحاب امیرالمؤمنین(علیه السلام) است که حضرت با پافشاری او دعای کمیل را انشاء و به او تعلیم فرمود.]
هشتم:
دعای «اَللّهُمَّ یا شاهِدَ کُلِّ نَجْوی» را که در شب عرفه هم خوانده می شود بخواند، این دعا نیز ان شاء الله تعالی خواهد آمد.
نهم:
«ده مرتبه» بگوید:
یا دائِمَ الْفَضْلِ عَلَی الْبَرِیةِ، یا بَاسِطَ الْیدَینِ بِالْعَطِیةِ، یا صَاحِبَ الْمَوَاهِبِ السَّنِیةِ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ خَیرِ الْوَرَی سَجِیةً، وَاغْفِرْ لَنا یا ذَا الْعُلی فِی هَذِهِ الْعَشِیةِ.
این ذکر شریف در «شب عید فطر» نیز خوانده می شود.
دهم:
آنکه انار بخورد، چنانکه امام صادق(علیه السلام) در هر شب جمعه میل می فرمود و اگر هنگام خوابیدن بخورد، شاید بهتر باشد، چه آنکه روایت شده: هرکه وقت خوابیدن انار بخورد تا صبح در جان خود ایمن خواهد بود؛ و سزاوار است هرگاه انار بخورد، در زیر آن دستمالی بگستراند که هر دانه ای از آن بیفتد جمع کرده و پس از آن بخورد و بهتر است دیگری را در آن انار شریک نسازد.
شیخ جعفر بن احمد قمی در کتاب «عروس» از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده است: هرکه مابین دو رکعت نافله و فریضه صبح «صد مرتبه» بگوید:
سُبْحَانَ رَبِّی الْعَظِیمِ وَبِحَمْدِهِ، أَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّی وَأَتُوبُ إِلَیهِ.
خدا در بهشت خانه ای برای او بنا کند.
و شیخ طوسی و سید ابن طاووس و دیگران این دعا را ذکر کرده و گفته اند: مستحب است در سحر شب جمعه این دعا خوانده شود:
اللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَهَبْ لِی الْغَداةَ رِضَاک، وَأَسْکنْ قَلْبِی خَوْفَک، وَاقْطَعْهُ عَمَّنْ سِواک، حَتَّی لَاأَرْجُوَ وَلَا أَخافَ إِلّا إِیاک، اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَهَبْ لِی ثَباتَ الْیقِینِ، وَمَحْضَ الْإِخْلاصِ، وَشَرَفَ التَّوْحِیدِ، وَدَوَامَ الاسْتِقامَةِ، وَمَعْدِنَ الصَّبْرِ وَالرِّضَا بِالْقَضَاءِ وَالْقَدَرِ، یا قَاضِی حَوَائِجِ السَّائِلِینَ، یا مَنْ یعْلَمُ مَا فِی ضَمِیرِ الصَّامِتِینَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ؛ وَاسْتَجِبْ دُعَائِی، وَاغْفِرْ ذَنْبِی، وَأَوْسِعْ رِزْقِی، وَ اقْضِ حَوَائِجِی فِی نَفْسِی وَ إِخْوانِی فِی دِینِی وَأَهْلِی،
إِلهِی طُمُوحُ الْآمالِ قَدْ خابَتْ إِلّا لَدَیک، وَمَعَاکفُ الْهِمَمِ قَدْ تَعَطَّلَتْ إِلّا عَلَیک، وَمَذَاهِبُ الْعُقُولِ قَدْ سَمَتْ إِلّا إِلَیک، فَأَنْتَ الرَّجَاءُ وَ إِلَیک الْمُلْتَجَأُ، یا أَکرَمَ مَقْصُودٍ، وَأَجْوَدَ مَسْؤُولٍ، هَرَبْتُ إِلَیک بِنَفْسِی یا مَلْجَأَ الْهَارِبِینَ، بِأَثْقالِ الذُّنُوبِ أَحْمِلُهَا عَلَی ظَهْرِی؛ لَاأَجِدُ لِی إِلَیک شَافِعاً سِوی مَعْرِفَتِی بِأَنَّک أَقْرَبُ مَنْ رَجَاهُ الطَّالِبُونَ، وَأَمَّلَ مَا لَدَیهِ الرَّاغِبُونَ،
یا مَنْ فَتَقَ الْعُقُولَ بِمَعْرِفَتِهِ، وَأَطْلَقَ الْأَلْسُنَ بِحَمْدِهِ، وَجَعَلَ مَا امْتَنَّ بِهِ عَلَی عِبَادِهِ فِی کفَاءٍ لِتَأْدِیةِ حَقِّهِ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَلَا تَجْعَلْ لِلشَّیطَانِ عَلَی عَقْلِی سَبِیلاً، وَلَا لِلْباطِلِ عَلَی عَمَلِی دَلِیلاً.
و به هنگام طلوع صبح روز جمعه این دعا را بخواند:
أَصْبَحْتُ فِی ذِمَّةِ اللّهِ، وَذِمَّةِ مَلائِکتِهِ، وَذِمَمِ أَنْبِیائِهِ وَرُسُلِهِ عَلَیهِمُ السَّلامُ، وَذِمَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ، وَذِمَمِ الْأَوْصِیاءِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیهِمُ السَّلامُ. آمَنْتُ بِسِرِّ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیهِمُ السَّلامُ وَعَلَانِیتِهِمْ وَظَاهِرِهِمْ وَبَاطِنِهِمْ، وَأَشْهَدُ أَنَّهُمْ فِی عِلْمِ اللّهِ وَطَاعَتِهِ کمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ.
روایت شده: هرکس پیش از نماز صبح روز جمعه «سه مرتبه» بگوید:
أَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذِی لَاإِلهَ إِلّا هُوَ الْحَی الْقَیومُ وَأَتُوبُ إِلَیهِ.
گناهانش آمرزیده شود، هرچند از حباب نشسته بر دریا بیشتر باشد.

در آن چند عمل مستحب است:
اوّل:
استهلال [یعنی جستجوی هلال ماه] و بعضی استهلال این ماه را واجب دانسته اند.
دوّم:
چون هلال را دید، به هلال اشاره نکند، بلکه رو به قبله کرده و دست ها را به آسمان بردارد و هلال را خطاب کرده و بگوید:
رَبِّی وَرَبُّک اللّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ. اللّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَینا بِالْأَمْنِ وَالْإِیمانِ وَالسَّلامَةِ وَالْإِسْلامِ وَالْمُسارَعَةِ إِلی مَا تُحِبُّ وَتَرْضی. اللّهُمَّ بارِک لَنا فِی شَهْرِنا هذَا، وَارْزُقْنا خَیرَهُ وَعَوْنَهُ، وَاصْرِفْ عَنَّا ضُرَّهُ وَشَرَّهُ وَبَلاءَهُ وَفِتْنَتَهُ.
و روایت شده: زمانی که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) هلال ماه رمضان را می دید، روی شریفش را به جانب قبله می گرداند و می گفت:
اللّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَینا بِالْأَمْنِ وَالْإِیمانِ وَالسَّلامَةِ وَالْإِسْلامِ وَالْعافِیةِ الْمُجَلَّلَةِ وَدِفاعِ الْأَسْقامِ وَالْعَوْنِ عَلَی الصَّلاةِ وَالصِّیامِ وَالْقِیامِ وَتِلاوَةِ الْقُرْآنِ. اللّهُمَّ سَلِّمْنا لِشَهْرِ رَمَضانَ، وَتَسَلَّمْهُ مِنّا، وَسَلِّمْنا فِیهِ حَتَّی ینْقَضِی عَنَّا شَهْرُ رَمَضانَ وَقَدْ عَفَوْتَ عَنَّا وَغَفَرْتَ لَنا وَرَحِمْتَنا.
و از حضرت صادق(علیه السلام) روایت شده: هلال را دیدی بگو:
اللّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضانَ وَقَدِ افْتَرضْتَ عَلَینا صِیامَهُ، وَأَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ هُدی لِلنّاسِ وَبَیناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ. اللّهُمَّ أَعِنَّا عَلَی صِیامِهِ، وَتَقَبَّلْهُ مِنّا، وَسَلِّمْنا فِیهِ، وَسَلِّمْنا مِنْهُ، وَسَلِّمْهُ لَنا فِی یسْرٍ مِنْک وَعافِیةٍ، إِنَّک عَلَی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ، یا رَحْمنُ یا رَحِیمُ.
سوم:
«دعای چهل وسوم صحیفه کامله سجادیه» را در هنگام دیدن هلال بخواند.
سید ابن طاووس روایت کرده: روزی حضرت سجّاد(علیه السلام) در راهی می گذشت که به هلال ماه رمضان نظر کرد، پس ایستاد و گفت:
أَیهَا الْخَلْقُ الْمُطِیعُ، الدَّائِبُ السَّرِیعُ، الْمُتَرَدِّدُ فِی مَنازِلِ التَّقْدِیرِ، الْمُتَصَرِّفُ فِی فَلَک التَّدْبِیرِ، آمَنْتُ بِمَنْ نَوَّرَ بِک الظُّلَمَ، وَأَوْضَحَ بِک الْبُهَمَ، وَجَعَلَک آیةً مِنْ آیاتِ مُلْکهِ، وَعَلامَةً مِنْ عَلاماتِ سُلْطانِهِ، فَحَدَّ بِک الزَّمانَ، وَامْتَهَنَک بِالْکمالِ وَالنُّقْصانِ، وَالطُّلُوعِ وَالْأُفُولِ وَالْإِنارَةِ وَالْکسُوفِ فِی کلِّ ذلِک أَنْتَ لَهُ مُطِیعٌ، وَ إِلی إِرادَتِهِ سَرِیعٌ، سُبْحانَهُ مَا أَعْجَبَ مَا دَبَّرَ مِنْ أَمْرِک! وَأَلْطَفَ مَا صَنَعَ فِی شَأْنِک! جَعَلَک مِفْتاحَ شَهْرٍ حادِثٍ لِأَمْرٍ حادِثٍ؛
فَأَسْأَلُ اللّهَ رَبِّی وَرَبَّک، وَخالِقِی وَخالِقَک، وَمُقَدِّرِی وَمُقَدِّرَک، وَمُصَوِّرِی وَمُصَوِّرَک؛ أَنْ یصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ یجْعَلَک هِلالَ بَرَکةٍ لَاتَمْحَقُهَا الْأَیامُ، وَطَهارَةٍ لَاتُدَنِّسُهَا الْآثامُ، هِلالَ أَمْنٍ مِنَ الْآفاتِ، وَسَلامَةٍ مِنَ السَّیئاتِ، هِلالَ سَعْدٍ لَانَحْسَ فِیهِ، وَیمْنٍ لَانَکدَ مَعَهُ، وَیسْرٍ لَایمازِجُهُ عُسْرٌ، وَخیرٍ لَا یشُوبُهُ شَرٌّ، هِلالَ أَمْنٍ وَإِیمانٍ، وَ نِعْمَةٍ وَ إِحْسانٍ، وَسَلامَةٍ وَ إِسْلامٍ.
اللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاجْعَلْنا مِنْ أَرْضی مَنْ طَلَعَ عَلَیهِ؛ وَأَزْکی مَنْ نَظَرَ إِلَیهِ، وَأَسْعَدَ مَنْ تَعَبَّدَ لَک فِیهِ، وَوَفِّقْنَا اللّهُمَّ فِیهِ لِلطَّاعَةِ وَالتَّوْبَةِ، وَاعْصِمْنا فِیهِ مِنَ الْآثامِ وَالْحَوْبَةِ، وَأَوْزِعْنا فِیهِ شُکرَ النِّعْمَةِ، وَأَلْبِسْنا فِیهِ جُنَنَ الْعافِیةِ، وَأَتْمِمْ عَلَینا بِاسْتِکمالِ طاعَتِک فِیهِ الْمِنَّةَ، إِنَّک أَنْتَ الْمَنّانُ الْحَمِیدُ، وَصَلَّی اللّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّیبِینَ، وَاجْعَلْ لَنا فِیهِ عَوْناً مِنْک عَلَی مَا نَدَبْتَنا إِلَیهِ مِنْ مُفْتَرَضِ طاعَتِک وَتَقَبَّلْها إِنَّک الْأَکرَمُ مِنْ کلِّ کرِیمٍ، وَالْأَرْحَمُ مِنْ کلِّ رَحِیمٍ، آمِینَ آمِینَ رَبَّ الْعالَمِینَ.
چهارم:
با همسر خویش نزدیکی کند و این عمل از ویژگی های این ماه است وگرنه نزدیکی با همسر در شب اول ماه های دیگر مکروه است.
پنجم:
غسل شب اول ماه را انجام دهد. روایت شده: هرکه در شب اول ماه رمضان غسل کند تا ماه رمضان آینده بدنش دچار خارش نشود.
ششم:
اگر بتواند در نهر جاری غسل کند و سی کف آب بر سر بریزد که تا ماه رمضان آینده با طهارت معنوی باشد.
هفتم:
قبر مطهر امام حسین(علیه السلام) را زیارت کند تا گناهانش ریخته و ثواب حاجیان و اهل عمره آن سال را به دست آورد.
هشتم:
از این شب خواندن «هزار رکعت نماز این ماه» را که در پایان بخش دوّم بیان شد شروع کند.
نهم:
در این شب دو رکعت نماز بجا آورد، در هر رکعت سوره «حمد» و سوره «انعام» را بخواند و از خدا درخواست کند که او را کفایت نماید و از آنچه از دردها می ترسد حفظ کند.
دهم:
دعای «اللّهُمَّ إِنَّ هذَا الشَّهْرَ الْمُبارَکَ» را که در اعمال «شب آخر ماه شعبان» گذشت بخواند.
یازدهم:
پس از نماز مغرب دست ها را بلند کند و این دعا را که از امام جواد(علیه السلام) وارد شده و در کتاب «اقبال» آمده بخواند:
اللّهُمَّ یا مَنْ یمْلِک التَّدْبِیرَ وَهُوَ عَلَی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ، یا مَنْ یعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْینِ وَمَا تُخْفِی الصُّدُورُ وَتُجِنُّ الضَّمِیرُ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ. اللّهُمَّ اجْعَلْنا مِمَّنْ نَوی فَعَمِلَ، وَلَا تَجْعَلْنا مِمَّنْ شَقِی فَکسِلَ، وَلَا مِمَّنْ هُوَ عَلَی غَیرِ عَمَلٍ یتَّکلُ.
اللّهُمَّ صَحِّحْ أَبْدانَنا مِنَ الْعِلَلِ، وَأَعِنّا عَلَی مَا افْتَرَضْتَ عَلَینا مِنَ الْعَمَلِ، حَتّی ینْقَضِی عَنَّا شَهْرُک هذَا وَقَدْ أَدَّینا مَفْرُوضَک فِیهِ عَلَینا. اللّهُمَّ أَعِنّا عَلَی صِیامِهِ، وَوَفِّقْنا لِقِیامِهِ، وَنَشِّطْنا فِیهِ لِلصَّلاةِ، وَلَا تَحْجُبْنا مِنَ الْقِراءَةِ، وَسَهِّلْ لَنا فِیهِ إِیتاءَ الزَّکاةِ. اللّهُمَّ لَاتُسَلِّطْ عَلَینا وَصَباً وَلَا تَعَباً وَلَا سَقَماً وَلَا عَطَباً؛
اللّهُمَّ ارْزُقْنا الْإِفْطارَ مِنْ رِزْقِک الْحَلالِ. اللّهُمَّ سَهِّلْ لَنا فِیهِ مَا قَسَمْتَهُ مِنْ رِزْقِک، وَیسِّرْ مَا قَدَّرْتَهُ مِنْ أَمْرِک، وَاجْعَلْهُ حَلالاً طَیباً نَقِیاً مِنَ الْآثامِ، خالِصاً مِنَ الْآصارِ وَالْأَجْرامِ.
اللّهُمَّ لَاتُطْعِمْنا إِلّا طَیباً غَیرَ خَبِیثٍ وَلَا حَرامٍ، وَاجْعَلْ رِزْقَک لَنا حَلالاً لَایشُوبُهُ دَنَسٌ وَلا أَسْقامٌ، یا مَنْ عِلْمُهُ بِالسِّرِّ کعِلْمِهِ بِالْأَعْلانِ، یا مُتَفَضِّلاً عَلَی عِبادِهِ بِالْإِحْسانِ، یا مَنْ هُوَ عَلَی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ، وَبِکلِّ شَیءٍ عَلِیمٌ خَبِیرٌ، أَلْهِمْنا ذِکرَک، وَجَنِّبْنا عُسْرَک، وَأَنِلْنا یسْرَک، وَاهْدِنا لِلرَّشادِ، وَوَفِّقْنا لِلسَّدادِ، وَاعْصِمْنا مِنَ الْبَلایا، وَصُنَّا مِنَ الْأَوْزارِ وَالْخَطایا؛
یا مَنْ لَایغْفِرُ عَظِیمَ الذُّنُوبِ غَیرُهُ، وَلا یکشِفُ السُّوءَ إِلّا هُوَ، یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ وَ أَکرَمَ الْأَکرَمِینَ؛ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَأَهْلِ بَیتِهِ الطَّیبِینَ، وَاجْعَلْ صِیامَنا مَقْبُولاً، وَبِالْبِرِّ وَالتَّقْوی مَوْصُولاً، وَکذلِک فَاجْعَلْ سَعْینا مَشْکوراً، وَقِیامَنا مَبْرُوراً، وَقُرْآنَنا مَرْفُوعاً، وَدُعاءَنا مَسْمُوعاً، وَاهْدِنا لِلْحُسْنی، وَجَنِّبْنا الْعُسْری، وَیسِّرْنا لِلْیسْری؛
وَأَعْلِ لَنَا الدَّرَجاتِ، وَضاعِفْ لَنَا الْحَسَناتِ، وَاقْبَلْ مِنَّا الصَّوْمَ وَالصَّلاةَ، وَاسْمَعْ مِنَّا الدَّعَواتِ، وَاغْفِرْ لَنَا الْخَطِیئاتِ، وَتَجاوَزْ عَنَّا السَّیئاتِ، وَاجْعَلْنا مِنَ الْعامِلِینَ الْفَائِزِینَ، وَلَا تَجْعَلْنا مِنَ الْمَغْضُوبِ عَلَیهِمْ وَلَا الضَّالِّینَ، حَتَّی ینْقَضِی شَهْرُ رَمَضانَ عَنَّا وَقَدْ قَبِلْتَ فِیهِ صِیامَنا وَقِیامَنا، وَزَکیتَ فِیهِ أَعْمالَنا، وَغَفَرْتَ فِیهِ ذُنُوبَنا، وَأَجْزَلْتَ فِیهِ مِنْ کلِّ خَیرٍ نَصِیبَنا، فَإِنَّک الْإِلهُ الْمُجِیبُ، وَالرَّبُّ الْقَرِیبُ، وَأَنْتَ بِکلِّ شَیءٍ مُحِیطٌ.
دوازدهم:
در این شب دعای روایت شده از امام صادق(علیه السلام) را که در کتاب «اقبال» آمده بخواند:
اللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ، مُنَزِّلَ الْقُرْآنِ، هذَا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ وَأَنْزَلْتَ فِیهِ آیاتٍ بَیناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ. اللّهُمَّ ارْزُقْنا صِیامَهُ، وَأَعِنَّا عَلَی قِیامِهِ.
اللّهُمَّ سَلِّمْهُ لَنا، وَسَلِّمْنا فِیهِ، وَتَسَلَّمْهُ مِنَّا فِی یسْرٍ مِنْک وَمُعافاةٍ، وَاجْعَلْ فِیما تَقْضِی وَتُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَفِیما تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکیمِ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضاءِ الَّذِی لَایرَدُّ وَلَا یبَدَّلُ أَنْ تَکتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیتِک الْحَرامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمُ، الْمَشْکورِ سَعْیهُمُ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمُ، الْمُکفَّرِ عَنْهُمْ سَیئاتُهُمْ، وَاجْعَلْ فِیما تَقْضِی وَتُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ لِی فِی عُمْرِی، وَتُوَسِّعَ عَلَی مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ.
سیزدهم:
«دعای چهل وچهارم» صحیفه کامله سجادیه را بخواند.
چهاردهم:
بخواند دعای: «اللّهُمَّ إِنَّ هذَا شَهْرُ رَمَضانَ. .. إلی آخره» را که سید در کتاب «اقبال» نوشته و دعایی بسیار طولانی است.
پانزدهم:
بخواند:
اللّهُمَّ إِنَّهُ قَدْ دَخَلَ شَهْرُ رَمَضانَ. اللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ وَجَعَلْتَهُ بَیناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ. اللّهُمَّ فَبارِک لَنا فِی شَهْرِ رَمَضانَ، وَأَعِنَّا عَلَی صِیامِهِ وَصَلَواتِهِ، وَتَقَبَّلْهُ مِنَّا.
روایت شده رسول خدا(صلی الله علیه وآله) وقتی ماه رمضان می رسید این دعا را می خواند.
شانزدهم:
و نیز روایت شده که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در شب اول ماه رمضان این دعا را می خواند:
الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی أَکرَمَنا بِک أَیهَا الشَّهْرُ الْمُبارَک. اللّهُمَّ فَقَوِّنا عَلَی صِیامِنا وَقِیامِنا، وَثَبِّتْ أَقْدامَنا، وَانْصُرْنا عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرِینَ. اللّهُمَّ أَنْتَ الْواحِدُ فَلا وَلَدَ لَک، وَأَنْتَ الصَّمَدُ فَلا شِبْهَ لَک، وَأَنْتَ الْعَزِیزُ فَلا یعِزُّک شَیءٌ، وَأَنْتَ الْغَنِی وَأَنَا الْفَقِیرُ، وَأَنْتَ الْمَوْلی وَأَنَا الْعَبْدُ، وَأَنْتَ الْغَفُورُ وَأَنَا الْمُذْنِبُ، وَأَنْتَ الرَّحِیمُ وَأَنَا الْمُخْطِئُ، وَأَنْتَ الْخالِقُ وَأَنَا الْمَخْلُوقُ، وَأَنْتَ الْحَی وَأَنَا الْمَیتُ، أَسْأَلُک بِرَحْمَتِک أَنْ تَغْفِرَ لِی وَتَرْحَمَنِی وَتَجاوَزَ عَنِّی إِنَّک عَلَی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ.
هفدهم:
در باب اوّل بیان استحباب خواندن «دعای جوشن کبیر» در آغاز ماه گذشت.
هجدهم:
«دعای حج» را که در اول ماه گذشت بخواند.
نوزدهم:
هنگامی که ماه رمضان شروع می شود بسیار خواندن قرآن شایسته است و روایت شده که امام صادق(علیه السلام) پیش از تلاوت قرآن این دعا را می خواند:
اللّهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّ هذَا کتابُک الْمُنْزَلُ مِنْ عِنْدِک عَلَی رَسُولِک مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ، وَکلامُک النَّاطِقُ عَلَی لِسانِ نَبِیک جَعَلْتَهُ هادِیاً مِنْک إِلی خَلْقِک، وَحَبْلاً مُتَّصِلاً فِیما بَینَک وَبَینَ عِبادِک.
اللّهُمَّ إِنِّی نَشَرْتُ عَهْدَک وَکتابَک، اللّهُمَّ فَاجْعَلْ نَظَرِی فِیهِ عِبادَةً، وَقِراءَتِی فِیهِ فِکراً، وَفِکرِی فِیهِ اعْتِباراً، وَاجْعَلْنِی مِمَّنْ اتَّعَظَ بِبَیانِ مَواعِظِک فِیهِ، وَاجْتَنَبَ مَعاصِیک، وَلَا تَطْبَعْ عِنْدَ قِراءَتِی عَلَی سَمْعِی، وَلَا تَجْعَلْ عَلَی بَصَرِی غِشاوَةً، وَلَا تَجْعَلْ قِراءَتِی قِراءَةً لَاتَدَ بُّرَ فِیها، بَلِ اجْعَلْنِی أَتَدَبَّرُ آیاتِهِ وَأَحْکامَهُ آخِذاً بِشَرایعِ دِینِک، وَلَا تَجْعَلْ نَظَرِی فِیهِ غَفْلَةً، وَلَا قِراءَتِی هَذَراً، إِنَّک أَنْتَ الرَّؤُوفُ الرَّحِیمُ.
پس از قرائت قرآن مجید این دعا را می خواند:
اللّهُمَّ إِنِّی قَدْ قَرَأْتُ مَا قَضَیتَ مِنْ کتابِک الَّذِی أَنْزَلْتَهُ عَلَی نَبِیک الصَّادِقِ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ، فَلَک الْحَمْدُ رَبَّنا. اللّهُمَّ اجْعَلْنِی مِمَّنْ یحِلُّ حَلالَهُ، وَیحَرِّمُ حَرامَهُ، وَیؤْمِنُ بِمُحْکمِهِ وَمُتَشابِهِهِ، وَاجْعَلْهُ لِی أُنْساً فِی قَبْرِی، وَأُنْساً فِی حَشْرِی، وَاجْعَلْنِی مِمَّنْ تُرْقِیهِ بِکلِّ آیةٍ قَرَأَها دَرَجَةً فِی أَعْلَی عِلِّیینَ، آمِینَ رَبَّ الْعالَمِینَ.

آغاز شب های بیض [یعنی شب های روشن و تابناک که عبارت اند از: شب های سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه] است و در آن سه عمل مستحب است:
اوّل:
غسل کردن.
دوم:
خواندن چهار رکعت نماز، در هر رکعت «یک بار» سوره «حمد» و «بیست و پنج بار» سوره «توحید».
سوم:
خواندن دو رکعت نماز که در «اعمال شب سیزدهم» رجب و شعبان بیان شد؛ در هر رکعت پس از سوره «حمد» سوره های «یس» و «تَبارَک المُلک» و «توحید».
و در شب چهاردهم این نماز خوانده میشود به چهار رکعت به دو سلام و در سابق در شرح دعای مجیر گذشت که هر که آن را در ایام البیض ماه رمضان بخواند گناهانش آمرزیده شود اگر چه به عدد قطرات باران و برگ درختان و ریگ بیابان باشد.
 

شب بسیار مبارکی است، در آن شب سپاه رسول خدا با کافران قریش در منطقه بدر روبرو شدند و فردای آن جنگ بدر رخ داد و خدا سپاه آن حضرت را بر مشرکین پیروز کرد و آن پیروزی از بزرگ ترین فتوحات اسلام بود، به همین خاطر علما فرموده اند: صدقه در چنین روزی، همراه شکرگزاری به درگاه حق، بسیار مستحب است و همچنین در شبش غسل و عبادت فضیلت بسیار دارد.
نویسنده گوید: روایات بسیار وارد شده که رسول خدا(صلی اللّه علیه و آله) در شب بدر به یارانش فرمود: امشب کیست که برود برای ما از چاه آب بیاورد؟ یاران سکوت کرده و هیچ یک اقدام به این کار نکرد!
امیرالمؤمنین(علیه السلام) برای پی گیری آب مشکی برداشت و بیرون رفت؛ آن شب، شبی سرد بود و باد تندی می وزید و تاریکی همه جا را فرا گرفته بود. به چاه آب رسید، چاهی بود بسیار عمیق و تاریک و حضرت دَلوی نیافت تا از چاه آب بردارد به ناچار وارد چاه شد و مشک را پر کرده بیرون آمد و به جانب اردوی اسلام حرکت کرد.
ناگاه باد سختی وزید که آن حضرت از سختی آن نشست تا برطرف شد، سپس برخاست و به حرکتش ادامه داد که ناگهان باد سخت دیگری مانند باد اول وزیدن گرفت، آن حضرت دوباره نشست تا آن باد هم آرام گرفت، چون برخاست و به سوی سپاه اسلام حرکت کرد، باز بادی به همان صورت وزید، آن حضرت نشست و پس از فرو نشستن باد، خود را به پیامبر اسلام رساند، حضرت فرمود: یا ابا الحسن چرا دیر آمدی؟
عرض کرد: سه مرتبه بادی وزیدن گرفت که بسیار سخت بود و مرا تکان داد و دیر آمدنم به خاطر معطل شدن برای فرونشستن بادها بود. پیامبر فرمود: یا علی آیا دانستی آن ها چه بودند؟ عرض کرد: ندانستم، فرمود:
بار نخست جبرئیل بود با هزار فرشته که بر تو سلام کرد و سلام کردند و بار دوم میکاییل بود با هزار فرشته که بر تو سلام کرد و سلام کردند و پس از آن اسرافیل بود با هزار فرشته که بر تو سلام کرد و سلام کردند و آنان برای یاری دادن به ما نازل شدند.
فقیر گوید: قول آن کسی که گفته در یک شب برای امیرالمؤمنین سه هزار و سه محسنات و فضیلت بوده، اشاره به همین شب است و سید حِمیری در مدح آن حضرت در قصیده خود به این معنا اشاره کرده:
أُقْسِمُ بِاللَّهِ وَ آلائِهِ
وَ الْمَرْءُ عَمَّا قَالَ مَسْئُولٌ
به خدا و نعمت هایش سوگند می خورم
و شخص در برابر آنچه گفت مسئول است
إِنَّ عَلِی بْنَ أَبِی طَالِبٍ
عَلَی الْتُّقَی وَ الْبِرِّ مَجْبُولٌ
بدرستی که علی بن ابیطالب
وجودش بر تقوا و نیکی سرشته شده است
کانَ إِذَا الْحَرْبُ مَرَتْهَا الْقَنَا
وَ أَحْجَمَتْ عَنْهَا الْبَهَالِیلُ
چنین بود، وقتی برق نیزه ها تنور جنگ را میافروخت
و پهلوانان از عرصه فرار می کردند
یمْشِی إِلَی الْقِرْنِ وَ فِی کفِّهِ
أَبْیضُ مَاضِی الْحَدِّ مَصْقُولٌ
به سوی حریف می شتافت و در دستش بود
شمشیر بران تیز صیقلی شده
مَشْی الْعَفَرْنَا بَینَ أَشْبَالِهِ
أَبْرَزَهُ لِلْقَنَصِ الْغِیلُ
مانند راه رفتن شیر غران در میان بچه هایش
که آن ها را از بیشه برای شکار به میدان آورده
ذَاک الَّذِی سَلَّمَ فِی لَیلَةٍ
عَلَیهِ مِیکالٌ وَ جِبْرِیلٌ
علی همان است که در شبی بر او
میکاییل و جبرییل سلام کرد
مِیکالُ فِی أَلْفٍ وَ جِبْرِیلُ فِی
أَلْفٍ وَ یتْلُوهُمْ سَرَافِیلُ
میکاییل همراه هزار فرشته و جبرییل
با هزار فرشته و به دنبالشان اسرافیل
لَیلَةَ بَدْرٍ مَدَدا أُنْزِلُوا
کأَنَّهُمْ طَیرٌ أَبَابِیلُ
در شب بدر برای یاری رساندن نازل شدند
گویا آنان مرغان ابابیل بودند

روز ترویه است و روزه اش فضیلت بسیار دارد و روایت شده: روزه ی این روز جبران شصت سال [گناه یا روزه] است و شیخ شهید غسل این روز را مستحب دانسته.

شب دهم، از شب های پربرکت و از چهار شبی است که شب زنده داری در آن ها مستحب است و درهای آسمان در این شب باز است و زیارت حضرت سیدالشهدا و دعای «یَا دائِمَ الْفَضْلِ عَلَی الْبَرِیَّةِ» که در اعمال شب جمعه گذشت در این شب مستحب است.

روز بیستم که روز اربعین و به قول شیخ مفید و شیخ طوسی، روز بازگشت خانواده حضرت حسین(علیه السلام) از شام به مدینه و روز ورود جابر بن عبدالله انصاری به کربلا برای زیارت امام حسین(علیه السلام) است و جابر نخستین زائر آن حضرت پس از شهادت ایشان است و زیارت حضرت سید الشهدا در این روز مستحب است.
از حضرت عسگری(علیه السلام) روایت شده است که فرمودند:
نشانه های مؤمن پنج چیز است: خواندن پنجاه ویک رکعت نمازهای واجب و نافله در شب وروز، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن و در سجده پیشانی را بر خاک گذاشتن و بلند گفتن «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»؛ شیخ در کتاب «تهذیب» و «مصباح» «زیارت ویژه این روز» را از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که ما ان شاء الله در باب زیارات خواهیم آورد.

علما فرموده اند: برای شکر نعمت سلامتی رسول خدا و امیرالمؤمنین(صلوات الله علیهما)، مستحب است روزه بگیرند و زیارت آن دو بزرگوار در این روز بسیار مناسب است؛ سید در کتاب «اقبال» برای این روز دعایی روایت فرموده [است].
در این روز به قول شیخ کفعمی حضرت عسکری(علیه السلام) وفات یافت، ولی قول مشهور روز هشتم است و شاید ابتدای بیماری آن حضرت در چنین روزی بوده است.

در این روز در سال پنجم یا دوم از بعثت، ولادت باسعادت حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) واقع شده و در آن انجام چند عمل شایسته است.
اوّل:
روزه گرفتن.
دوّم:
رساندن خیرات و صدقات به مؤمنان.
سوم:
زیارت نمودن آن بانوی دنیا و آخرت که کیفیت «زیارت آن حضرت»، پس از این خواهد آمد.

به سند معتبر از امام صادق(علیه السلام) روایت شده: هرکه در یک شب از سه شب ذیل، قبر امام حسین(علیه السلام) را زیارت کند، گناهان گذشته و آینده اش آمرزیده شود: «شب عید فطر» یا «قربان» یا «نیمه شعبان»؛
و به روایت معتبر از حضرت موسی بن جعفر(علیهماالسلام) روایت شده است: سه شب است که هر که در آن ها حضرت امام حسین(علیه السلام) را زیارت کند، گناهان گذشته و آینده اش آمرزیده می شود: شب نیمه شعبان و شب بیست وسوم ماه رمضان و شب عید فطر.
از امام صادق(علیه السلام) روایت شده: کسی که امام حسین(علیه السلام) را در شب نیمه شعبان و شب عید فطر و شب عرفه زیارت کند، حق تعالی برای او در یک سال، هزار حجّ پذیرفته و هزار عمره پذیرفته بنویسد و برای او هزار حاجت دنیا و آخرت را برآورده کند؛
و از امام باقر(علیه السلام) روایت شده: هرکه شب عرفه در زمین کربلا باشد و آنجا بماند تا زیارت روز عید قربان بجا آورد و برگردد حق تعالی او را از شرّ آن سال نگاه دارد.
بدان که علما برای این دو عید شریف، دو زیارت نقل کرده اند: یکی زیارتی که برای «شب های قدر» ذکر شده و دیگر این زیارت است که ذکر می شود و از کلمات ایشان ظاهر می گردد که زیارتی که گذشت برای روزهای عید فطر و عید قربان است و زیارتی که ذکر می شود برای شب های عید فطر و قربان؛
در هر صورت فرموده اند: چون در این دو شب زیارت آن حضرت را اراده کنی بر در بارگاه بایست و به سوی قبر نظر کن و برای اذن دخول بگو:
یا مَوْلای یا أَبا عَبْدِاللّهِ، یا ابْنَ رَسُولِ اللّهِ عَبْدُک وَابْنُ أَمَتِک الذَّلِیلُ بَینَ یدَیک، وَالْمُصَغَّرُ فِی عُلوِّ قَدْرِک، وَالْمُعْتَرِفُ بِحَقِّک جاءَک مُسْتَجِیراً بِک قاصِداً إِلی حَرَمِک، مُتَوَجِّهاً إِلی مَقامِک، مُتَوَسِّلاً إِلَی اللّهِ تَعالی بِک، أَأَدْخُلُ یا مَوْلای؟ أَأَدْخُلُ یا وَلِی اللّهِ؟ أَأَدْخُلُ یا مَلائِکةَ اللّهِ الْمُحْدِقِینَ بِهذَا الْحَرَمِ، الْمُقِیمِینَ فِی هذَا الْمَشْهَدِ؟
پس اگر دلت فروتن و افتاده شد و دیده ات گریان گشت، وارد شو و پای راست را بر پای چپ مقدّم بدار و چنین بگو:
بِسْمِ اللّهِ، وَبِاللّهِ، وَفِی سَبِیلِ اللّهِ، وَعَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللّهِ. اللّهُمَّ أَنْزِلْنِی مُنْزَلاً مُبارَکاً وَأَنْتَ خَیرُ الْمُنْزِلِینَ.
سپس بگو:
اللّهُ أَکبَرُ کبِیراً، وَالْحَمْدُ لِلّهِ کثِیراً، وَسُبْحانَ اللّهِ بُکرَةً وَأَصِیلاً، وَالْحَمْدُ لِلّهِ الْفَرْدِ الصَّمَدِ، الْمَاجِدِ الْأَحَدِ، الْمُتَفَضِّلِ الْمَنَّانِ، الْمُتَطَوِّلِ الْحَنَّانِ، الَّذِی مِنْ تَطَوُّلِهِ سَهَّلَ لِی زِیارَةَ مَوْلای بِإِحْسانِهِ، وَلَمْ یجْعَلْنِی عَنْ زِیارَتِهِ مَمْنُوعاً، وَلَا عَنْ ذِمَّتِهِ مَدْفُوعاً، بَلْ تَطَوَّلَ وَمَنَحَ.
پس وارد شو، چون به میان روضه رسیدی با حال خضوع و گریه و زاری، برابر قبر مطهّر بایست و بگو:
السَّلامُ عَلَیک یا وارِثَ آدَمَ صَِفْوَةِ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیک یا وارِثَ نُوحٍ أَمِینِ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیک یا وارِثَ إِبْراهِیمَ خَلِیلِ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیک یا وارِثَ مُوسی کلِیمِ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیک یا وارِثَ عِیسی رُوحِ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیک یا وارِثَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ حَبِیبِ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیک یا وارِثَ عَلِی حُجَّةِ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیک أَیهَا الْوَصِی الْبَرُّ التَّقِی، السَّلامُ عَلَیک یا ثارَ اللّهِ وَابْنَ ثارِهِ وَالْوِتْرَ الْمَوْتُورَ، أَشْهَدُ أَنَّک قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ، وَآتَیتَ الزَّکاةَ، وَأَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَنَهَیتَ عَنِ الْمُنْکرِ، وَجاهَدْتَ فِی اللّهِ حَقَّ جِهادِهِ حَتَّی اسْتُبِیحَ حَرَمُک، وَقُتِلْتَ مَظْلُوماً.
پس با دلی خاشع و چشمی گریان نزد سر مقدس بایست و بگو:
سَّلامُ عَلَیک یا أَبا عَبْدِاللّهِ، السَّلامُ عَلَیک یا ابْنَ رَسُولِ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیک یا ابْنَ سَیدِ الْوَصِیینَ، السَّلامُ عَلَیک یا ابْنَ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ سَیدَةِ نِساءِ الْعالَمِینَ، السَّلامُ عَلَیک یا بَطَلَ الْمُسْلِمِینَ، یا مَوْلای أَشْهَدُ أَنَّک کنْتَ نُوراً فِی الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ وَالْأَرْحامِ الْمُطَهَّرَةِ، لَمْ تُنَجِّسْک الْجاهِلِیةُ بِأَنْجَاسِها، وَلَمْ تُلْبِسْک مِنْ مُدْلَهِمَّاتِ ثِیابِها، وَأَشْهَدُ أَنَّک مِنْ دَعائِمِ الدِّینِ، وَأَرْکانِ الْمُسْلِمِینَ، وَمَعْقِلِ الْمُؤْمِنِینَ، وَأَشْهَدُ أَنَّک الْإِمامُ الْبَرُّ التَّقِی الرَّضِی الزَّکی الْهادِی الْمَهْدِی، وَأَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِک کلِمَةُ التَّقْوی، وَأَعْلامُ الْهُدی، وَالْعُرْوَةُ الْوُثْقی، وَالْحُجَّةُ عَلَی أَهْلِ الدُّنْیا.
پس خود را به قبر بچسبان و چنین بگو:
«إِنَّا لِلّهِ وَ إِنَّا إِلَیهِ راجِعُونَ»، یا مَوْلای، أَنَا مُوالٍ لِوَلِیکمْ، وَمُعادٍ لِعَدُوِّکمْ، وَأَنَا بِکمْ مُؤْمِنٌ، وَبِإِیابِکمْ مُوقِنٌ، بِشَرایعِ دِینِی، وَخَواتِیمِ عَمَلِی، وَقَلْبِی لِقَلْبِکمْ سِلْمٌ، وَأَمْرِی لِأَمْرِکمْ مُتَّبِعٌ، یا مَوْلای، أَتَیتُک خائِفاً فَآمِنِّی، وَأَتَیتُک مُسْتَجِیراً فَأَجِرْنِی، وَأَتَیتُک فَقِیراً فَأَغْنِنِی، سَیدِی وَمَوْلای أَنْتَ مَوْلای حُجَّةُ اللّهِ عَلَی الخَلْقِ أَجْمَعِینَ، آمَنْتُ بِسِرِّکمْ وَعَلانِیتِکمْ، وَبِظاهِرِکمْ وَباطِنِکمْ، وَأَوَّلِکمْ وَآخِرِکمْ، وَأَشْهَدُ أَنَّک التَّالِی لِکتابِ اللّهِ وَأَمِینُ اللّهِ الدَّاعِی إِلَی اللّهِ بِالْحِکمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ، لَعَنَ اللّهُ أُمَّةً ظَلَمَتْک، وَأُمَّةً قَتَلَتْک، وَلَعَنَ اللّهُ أُمَّةً سَمِعَتْ بِذلِک فَرَضِیتْ بِهِ.
سپس دو رکعت نماز، بالای سر آن حضرت بخوان و چون سلام دادی بگو:
اللّهُمَّ إِنِّی لَک صَلَّیتُ، وَلَک رَکعْتُ، وَلَک سَجَدْتُ، وَحْدَک لَاشَرِیک لَک فَإِنَّهُ لا تَجُوزُ الصَّلاةُ وَالرُّکوعُ وَالسُّجُودُ إِلّا لَک لِأَنَّک أَنْتَ اللّهُ الَّذِی لَا إِلهَ إِلّا أَنْتَ، اللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَبْلِغْهُمْ عَنِّی أَفْضَلَ السَّلامِ وَالتَّحِیةِ، وَارْدُدْ عَلَی مِنْهُمُ السَّلامَ. اللّهُمَّ وَهاتانِ الرَّکعَتانِ هَدِیةٌ مِنِّی إِلی سَیدِی الْحُسَینِ بْنِ عَلِی عَلَیهِمَا السَّلامُ. اللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَیهِ وَتَقَبَّلْهُما مِنِّی وَاجْزِنِی عَلَیهِما أَفْضَلَ أَمَلِی وَرَجائِی فِیک وَفِی وَلِیک، یا وَلِی الْمُؤْمِنِینَ.
پس خود را به قبر بچسبان و آن را ببوس و بگو:
السَّلامُ عَلَی الْحُسَینِ بْنِ عَلِی الْمَظْلُومِ الشَّهِیدِ، قَتِیلِ الْعَبَراتِ، وَأَسِیرِ الْکرُباتِ. اللّهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّهُ وَ لِیک وَابْنُ وَلِیک وَصَفِیک الثَّائِرُ بِحَقِّک، أَکرَمْتَهُ بِکرامَتِک، وَخَتَمْتَ لَهُ بِالشَّهادَةِ، وَجَعَلْتَهُ سَیداً مِنَ السَّادَةِ، وَقائِداً مِنَ الْقادَةِ، وَأَکرَمْتَهُ بِطِیبِ الْوِلادَةِ، وَأَعْطَیتَهُ مَوارِیثَ الْأَنْبِیاءِ، وَجَعَلْتَهُ حُجَّةً عَلَی خَلْقِک مِنَ الْأَوْصِیاءِ، فَأَعْذَرَ فِی الدُّعاءِ، وَمَنَحَ النَّصِیحَةَ، وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیک حَتَّی اسْتَنْقَذَ عِبادَک مِنَ الْجَهالَةِ، وَحَیرَةِ الضَّلالَةِ، وَقَدْ تَوازَرَ عَلَیهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیا، وَباعَ حَظَّهُ مِنَ الْآخِرَةِ بِالْأَدْنی، وَتَرَدَّی فِی هَواهُ، وَأَسْخَطَک وَ أَسْخَطَ نَبِیک، وَأَطاعَ مِنْ عِبادِک أُولِی الشِّقاقِ وَالنِّفاقِ، وَحَمَلَةَ الْأَوْزارِ، الْمُسْتَوْجِبِینَ النَّارَ، فَجاهَدَهُمْ فِیک صابِراً مُحْتَسِباً، مُقْبِلاً غَیرَ مُدْبِرٍ، لَا تَأْخُذُهُ فِی اللّهِ لَوْمَةُ لائِمٍ حَتَّی سُفِک فِی طاعَتِک دَمُهُ وَاسْتُبِیحَ حَرِیمُهُ. اللّهُمَّ الْعَنْهُمْ لَعْناً وَبِیلاً، وَعَذِّبْهُمْ عَذاباً أَلِیماً.
بعد به جانب علی بن الحسین(علیه السلام) برگرد و آن جناب در طرف پای مبارک حضرت حسین(علیه السلام) است، آنگاه بگو:
السَّلامُ عَلَیک یا وَلِی اللّهِ، السَّلامُ عَلَیک یا ابْنَ رَسُولِ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیک یا ابْنَ خاتَمِ النَّبِیینَ، السَّلامُ عَلَیک یا ابْنَ فاطِمَةَ سَیدَةِ نِساءِ الْعالَمِینَ، السَّلامُ عَلَیک یا ابْنَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، السَّلامُ عَلَیک أَیهَا الْمَظْلُومُ الشَّهِیدُ، بِأَبِی أَنْتَ وَأُمِّی عِشْتَ سَعِیداً، وَقُتِلْتَ مَظْلُوماً شَهِیداً.
پس به سوی قبر سایر شهدا (رضوان الله علیهم) رو کن و بگو:
السَّلامُ عَلَیکمْ أَیهَا الذَّابُّونَ عَنْ تَوْحِیدِ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیکمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ، بِأَبِی أَنْتُمْ وَأُمِّی، فُزْتُمْ فَوْزاً عَظِیماً.
سپس به مشهد عباس بن علی(علیه السلام) برو و نزد ضریح شریف آن جناب بایست و بگو:
السَّلامُ عَلَیک أَیهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ وَالصِّدِّیقُ الْمُواسِی، أَشْهَدُ أَنَّک آمَنْتَ بِاللّهِ، وَنَصَرْتَ ابْنَ رَسُولِ اللّهِ، وَدَعَوْتَ إِلَی سَبِیلِ اللّهِ، وَواسَیتَ بِنَفْسِک، فَعَلَیک مِنَ اللّهِ أَفْضَلُ التَّحِیةِ وَالسَّلامِ.
سپس خود را به قبر بچسبان و بگو:
بِأَبِی أَنْتَ وَأُمِّی یا ناصِرَ دِینِ اللّهِ، السَّلامُ عَلَیک یا ناصِرَ الْحُسَینِ الصِّدِّیقِ، السَّلامُ عَلَیک یا ناصِرَ الْحُسَینِ الشَّهِیدِ، عَلَیک مِنِّی السَّلامُ مَا بَقِیتُ وَبَقِی اللَّیلُ وَالنَّهارُ.
پس بالای سَرِ آن حضرت دو رکعت نماز بخوان و دعای «اللّهُمَّ إِنِّی صَلَّیْتُ الی آخره» را که بالای سر حضرت امام حسین(علیه السلام) بعد از دو رکعت نماز زیارت خواندی، در اینجا هم بخوان.
آنگاه به جانب مشهد حسین(علیه السلام) بازگرد و آنچه خواهی نزد آن حضرت بمان، جز اینکه مستحب است آنجا را خوابگاه خود قرار ندهی و چون بخواهی آن حضرت را وداع کنی، بالای سر بایست و گریه کن و چنین بگو:
السَّلامُ عَلَیک یا مَوْلای سَلامَ مُوَدِّعٍ لَا قالٍ وَ لَا سَئِمٍ، فَإِنْ أَنْصَرِفْ فَلَا عَنْ مَلالَةٍ، وَ إِنْ أُقِمْ فَلا عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِمَا وَعَدَ اللّهُ الصَّابِرِینَ، یا مَوْلای، لَا جَعَلَهُ اللّهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی لِزِیارَتِک، وَرَزَقَنِی الْعَوْدَ إِلَیک، وَالْمَُقَامَ فِی حَرَمِک، وَالْکوْنَ فِی مَشْهَدِک، آمِینَ رَبَّ الْعالَمِینَ.
پس ضریح را ببوس و تمام بدنت را به آن بمال که باعث امان و حفظ است و از بالای سر آن حضرت بیرون برو، به طوری که رویت به جانب قبر باشد و تا بیرون رفتن از حرم پشت به قبر مکن و در همان حال بگو:
السَّلامُ عَلَیک یا بابَ الْمَقامِ، السَّلامُ عَلَیک یا شَرِیک الْقُرْآنِ، السَّلامُ عَلَیک یا حُجَّةَ الْخِصامِ، السَّلامُ عَلَیک یا سَفِینَةَ النَّجاةِ، السَّلامُ عَلَیکمْ یا مَلائِکةَ رَبِّی الْمُقِیمِینَ فِی هذَا الْحَرَمِ، السَّلامُ عَلَیک أَبَداً مَا بَقِیتُ وَبَقِی اللَّیلُ وَالنَّهارُ.
و بگو:
إِنَّا لِلّهِ وَ إِنَّا إِلَیهِ رَاجِعُونَ، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ.
آنگاه بیرون رو؛ سید بن طاووس و محمّد بن مشهدی گفته اند: وقتی که این گونه اعمال را انجام دادی، همانند کسی هستی که خدا را در عرش زیارت کرده باشد.