و هُوَ مولانا مرتضی المدعو به ملامحسن، از تلامذهٔ فاضل صدرالحکما ملّاصدرای شیرازی بوده و به مصاهرت آن جناب مفاخرت نموده. همشیره زادهٔ مولانا ضیاءالدّین نورای کاشی است که معاصر شاه عباس ثانی بوده. غرض، آن جناب جامع بوده میان علوم عقلیه و نقلیه. او را تألیفات است. مِنْجمله تفسیر صفی وصافی و مفاتیح و وافی و مُهَجَّة البیضا که در اخلاق نگاشته از اخلاق خویش نموداری گذاشته. رسالهٔ موسوم به کلمات مکنونه و رسالهٔ اسرار الصّلوة هم از اوست.در کاشان رحلت نموده. اشعار بسیار دارند بدین چندبیت اکتفا رفت:

آنکه‌مست جانان نیست عارف ار بود عام است
هرکه نیستش ذوقی شعله‌گربود خام است

هرزه گردد اسکندر در میان تاریکی
آب زندگی باده است چشمهٔ خضر جام است

خوش آنکه مدعای من از وی شود روا
لیکن به شرط آنکه بودمدعای دوست

دردی کشان ز هم چو بپاشد وجود من
در گردن شما که ز خاکم سبو کنید

از آن ز صحبت یاران کشیده دامانم
که صحبت دگری می‌کشد گریبانم
مِنْرباعیّاته نَوَّرَ اللّهُ مَرقَدَهُ

در عهد صبی کرده جهالت پستت
ایام شباب کرده غفلت مستت

چون پیر شدی رفت نشاط از دستت
کی صید کند ماهی دولت شستت

ای آنکه گمان کنی که داری همه چیز
اینک روی از جهان گذاری همه چیز

یابی باقی اگر ز فانی گذری
داری همه چیز اگر نداری همه چیز

با من بودی منت نمی‌دانستم
یا من بودی منت نمی‌دانستم

چون من شدم از میان ترا دانستم
تا من بودی منت نمی‌دانستم

«رضاقلی خان هدایت»
گوهرین | گنجینه های مکتوب | gowharin.ir