ایمنی را و تندرستی را
آدمی شکر کرد نتواند
در جهان این دو نعمتی ست بزرگ
داند آن کس که نیک و بد داند
تا فراوان نایستی تو ذلیل
روزگارت عزیز ننشاند
آنچه بدهد فلک تو را بستان
باز ده پیش از آنکه بستاند
تو چه دانی که چند بد هر روز
بخت نیک از تو می بگرداند
راستی کن همه که در دو جهان
به جز از راستیت نرهاند
سخت بیدار باش در همه کار
بیش از آن کت قضا بخسباند
نیک رو بد مرو که نیک و بدست
که ز ما یادگار می ماند

صد بار زمن شنیده بودی کم و بیش
کایزد همه را هر چه کنند آرد پیش
در کرده خویش مانده ای ای درویش
چه چون کندی فزون زاندازه خویش

بهانه جوید بر حال خویش و همت خویش
کزان مزاج ذخیره ست و زین مزاج سپار

بدانسان که هستی چنان می نمای
زن هرزه لاف و ختنبر مباش

در محنت شو خوش و مکن نعمت یاد
شو در ده تن که داد کس چرخ نداد
چون بار بلایی که قضا بر تو نهاد
تن دار چو کوه باش و بی باک چو باد

تیری که بزد چرخ مرا پنهان زد
جز پنهان مرد مرد را نتوان زد
زد چرخ مرا ولیک در زندان زد
در زندان شیر شرزه را بتوان زد

آن را که ز بخت دستیاری باشد
باید که ز طبع در بهاری باشد
باشد زینسان که گفتم آری باشد
آنجا باشد که اختیاری باشد

در محنت شو خوش و مکن نعمت یاد
شوتن در ده که داد کس چرخ نداد
بر بار بلایی که قضا بر تو نهاد
تن دار چو کوه باش و بی باک چو باد

من همت باز دارم و کبر پلنگ
ز آن روی مرا نشست کوه آمد و تنگ
روزی روزی گردهدم چرخ دو رنگ
بر پر تذرو غلطم و سینه رنگ

ای تن چه تنی که تا شدی فرهنگی
با چرخ و زمانه در نبرد و جنگی
در تو نکند اثر همی دلتنگی
بگداز و بریز اگر نه روی و سنگی

در دست مرض گرچه زبون می آیی
برپای روی و سرنگون می آیی
گر بر سرت آسیا همی گردانند
چون سفله ز آسیا برون می آیی

از خدمت مخلوق باز کش
ای نفس عنا کش ، عنان خویش
تا سیر شوی تو ز نان او
سیر آمده باشی ز جان خویش

ای همت تو تاخته بر گردون اسب
هر مدح ، که گویند ، ترا باشد حسب
تو شاه جهانی و جهان جمله تراست
یک نیمه به میراث و دگر نیمه به کسب

هم به هر قبه ای تو را روییست
هم به هر جانبیت پهلوییست
پهلوی راست سوی گلشن غیب
پهلوی چپ درین نشیمن ریب
در میان دو پهلویت پیوست
نفس دشمن نهاد کرده نشست
از چپ و راست جنس وهب و عمل
هر چه آید بری ز نقص و خلل
یا براندازش به حرص و هوا
یا بپالایدش به عجب و ریا
هر که باشد جز او چه جن و چه انس
چه ز جنس بشر چه دیگر جنس
یا گریزان شود به لاحولی
یا موافق به فعلی و قولی
لیک این نفس شوم بدکاره
که هم آغوش توست همواره
نه به تدبیر ازان توان رستن
نه به تزویر ازان توان جستن
در نگیرد بدو نه مهر و نه کین
سر اعدا عدوک اینست این

آدمی ز اصل فطرت آمد صاف
از صفا قابل همه اوصاف
هر صفت را که می شود طالب
می شود بر نهاد او غالب
گر به خوی فرشته آرد روی
زود گردد فرشته سیرت و خوی
ور زند فعل دیو از وی سر
شود از فعل بد ز دیو بتر
ای نگشته ز فطرت اول
فطرت خویش را مکن مبدل
جهد کن جهد تا به عالم دل
ملکات ملک کنی حاصل
نسپاری عنان به حیله و رید
نشوی کارخانه دد و دیو
ور نمانده ست فطرت تو سلیم
بل کز آفات نفس گشته سقیم
از هواهای نفس خود وا کن
هر صفت را به ضد مداوا کن
گر بخیلی به جود کوش و کرم
بذل دینار پیشه ساز و درم
ور حریصی به داده شو خرسند
جز قناعت شعار خود مپسند
نفس تو گر ز نطق یابد قوت
لب ببند از سخن به مهر سکوت
ور ز خاموشی اش نصیب افتاد
بایدت لب به گفت و گوی گشاد
گفت و گویی کلید صدق و صواب
نه که گردد مزید بعد و حجاب
گر کند عقل و شرع حکم سخن
تو به طبع و هوا خموش مکن
ور نباشد سخن فروشی خوش
رخت بر ساحل خموشی کن

در رهی می‌گذشت پیغمبر
با گروهی ز دوستان، همبر
دید قومی گرفته تیشه به دست
گرد سنگی بزرگ، کرده نشست
گفت کاین دست و پا خراشیدن
چیست؟ و این سنگ را تراشیدن؟
قوم گفتند: «ما جوانانیم
زورمندان و پهلوانانیم
چون به زورآوری کنیم آهنگ
هست میزان زور ما این سنگ»
گفت: «گویم که پهلوانی چیست؟
مرد دعوی پهلوانی کیست؟
پهلوان آن بود که گاه نبرد
خشم را زیر پا تواند کرد!
خشم اگر کوه سهمگین باشد
پیش او پشت بر زمین باشد»

ای که از طبع فرومایهٔ خویش
می‌زنی گام پی وایهٔ خویش!
خاطر از وایهٔ خود خالی کن!
زین هنر پایهٔ خود عالی کن!
بهر خود، گرمی جز سردی نیست
سردی آیین جوانمردی نیست
چند روزی ز قوی‌دینان باش!
در پی حاجت مسکینان باش!
شمع شو! شمع، که خود را سوزی
تا به آن بزم کسان افروزی
با بد و نیک و نکوکاری ورز!
شیوهٔ یاری و غمخواری ورز!
ابر شو! تا که چو باران ریزی،
بر گل و خس همه یک‌سان ریزی
چشم بر لغزش یاران مفکن!
به ملامت دل یاران مشکن!
درگذر از گنه و از دگران!
چو ببینی گنهی، درگذران!
باش چون بحر ز آلایش پاک!
ببر آلایش از آلایشناک!
همچو دیده به سوی خویش مبین!
خویش را از دگران بیش مبین!
بس عمارت که بود خانهٔ رنج
بس خرابی که بود پردهٔ گنج
بت خود را بشکن خوار و ذلیل!
نامور شو به فتوت چو خلیل!
بت تو نفس هواپرور توست
که به صد گونه خطا رهبر توست
بسط کن بر همه کس خوان کرم!
بذل کن بر همه همیان درم!
گر براهیمی اگر زردشتی،
روی در هم مکش از هم‌پشتی!
باز کش پای ز آزار، همه!
دست بگشای به ایثار، همه!
هر چه بدهی به کسی، باز مجوی،
دل ز اندیشهٔ آن پاک بشوی!
آنچه بخشند چه بسیار و چه کم
نیست برگشتن از آن طور کرم
طفل چون صاحب احسان گردد
زود از داده پشیمان گردد
هر چه خندان بدهد، نتواند
که دگر گریه کنان نستاند
تا توانی مگشا جیب کسان!
منگر در هنر و عیب کسان!
عیب‌بینی هنری چندان نیست
هدف قصد جوانمردان نیست
هر چه نامش نه پسندیده کنی
بهتر آن است که نادیده کنی
دل ز اندیشهٔ آن داری دور
دیده از دیدن آن سازی کور
بو که از چون تو نکو کرداری
به دل کس نرسد آزاری

قوله تعالى بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ بنام خداوند فراخ بخشایش مهربان.
سَبَّحَ لِلَّهِ بپاکى بستود اللَّه را ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ هر چه در آسمانها و زمینها چیزست. وَ هُوَ الْعَزِیزُ و اوست تاونده با هر کاونده و بهیچ هست نماننده الْحَکِیمُ (۱) راست دان راست کار.
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اى گرویدگان! لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ (۲).
چرا میگویید آنچه نمیکنید؟
کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ بزرگ زشتى است بنزدیک اللَّه أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ (۳) که مى‏گویید آنچه نکنید.
إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ دوست دارد اللَّه ایشان را که جنگ میکنند از بهر او. صَفًّا قطار قطار جوق جوق. کَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ (۴) گویى ایشان دیوارى‏اند درهم رسته.
وَ إِذْ قالَ مُوسى‏ لِقَوْمِهِ موسى (ع) گفت قوم خویش را. یا قَوْمِ لِمَ تُؤْذُونَنِی اى قوم چرا میرنجانید مرا؟ وَ قَدْ تَعْلَمُونَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ و میدانید که من فرستاده اللّه‏ام بشما فَلَمَّا زاغُوا چون بگشتند از فرمانبردارى أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ اللَّه دلهاى ایشان بگردانید. وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقِینَ (۵) و اللَّه راه ننماید بیرون شدگان را از اطاعت.
وَ إِذْ قالَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ یا بَنِی إِسْرائِیلَ عیسى مریم (ع) گفت: اى فرزندان یعقوب. إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ من فرستاده اللّه‏ام بشما. مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیَّ مِنَ التَّوْراةِ راست دارنده و پذیرنده آن نامه که پیش من فرو آمد، تورات وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ و مژده دهنده برسولى که از پس من آید نام او احمد فَلَمَّا جاءَهُمْ بِالْبَیِّناتِ چون بایشان آمد عیسى (ع) با معجزه‏هاى روشن قالُوا هذا سِحْرٌ مُبِینٌ (۶) گفتند که: این سحر است، جادویى آشکار! وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى‏ عَلَى اللَّهِ الْکَذِبَ و کیست ستمکارتر از آن کس که دروغ میسازد بر اللَّه. وَ هُوَ یُدْعى‏ إِلَى الْإِسْلامِ و او را با مسلمانى میخوانند وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ (۷) و اللَّه راه ننماید ستمکاران را.
یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ میخواهند که بکشند روشنایى اللَّه بپف دهنهاى خویش. وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ و اللَّه تمام کننده نور خویش است.. وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ (۸) و هر چند که دشوار آید کافران را.
هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ او آنست که فرستاد رسول خویش را براه نمونى وَ دِینِ الْحَقِّ و راه راست و کیش درست. لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ تا بردارد آن را بر همه کیشها وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (۹) و هر چند که دشوار آید انباز گیران را.
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اى گرویدگان! هَلْ أَدُلُّکُمْ راه نمونى کنم شما را؟
عَلى‏ تِجارَةٍ تُنْجِیکُمْ مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ (۱۰) بر بازرگانى که باز رهاند شما را از عذابى درد نماى.
تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ آنچه بگروید بخداى و فرستاده او. وَ تُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ و جنگ کنید با دشمنان خداى. بِأَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ بمالهاى خویش و تنهاى خویش ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (۱۱) شما را آن به است اگر میدانید.
یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ بیامرزد شما را، گناهان شما را. وَ یُدْخِلْکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ و در آرد شما را در بهشتهایى که میرود زیر درختان آن جویهاى روان. وَ مَساکِنَ طَیِّبَةً و نشست گاههاى خوش. فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ در بهشتهاى همیشى. ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ (۱۲) آنست پیروزى بزرگوار.
وَ أُخْرى‏ تُحِبُّونَها و بازرگانى دیگر که دوست میدارید آن را: نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَ فَتْحٌ قَرِیبٌ یارى از خداى و دولت گشادنى نزدیک. وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ (۱۳) و بشارت ده گرویدگان را.
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اى گرویدگان. کُونُوا أَنْصارَ اللَّهِ یاران باشید دین خداى را. کَما قالَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ چنان که عیسى مریم گفت: لِلْحَوارِیِّینَ حواریان را. مَنْ أَنْصارِی إِلَى اللَّهِ؟ آن کیست که یاران من‏اند در روى دادن باللّه و آهنگ کردن باو؟. قالَ الْحَوارِیُّونَ حواریان گفتند: نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ ما یاران اللّه‏ایم: فَآمَنَتْ طائِفَةٌ مِنْ بَنِی إِسْرائِیلَ بگرویدند گروهى از فرزندان یعقوب.
وَ کَفَرَتْ طائِفَةٌ و بنگرویدند گروهى. فَأَیَّدْنَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلى‏ عَدُوِّهِمْ گرویدگان را بر دشمنان ایشان دست دادیم و نصرت کردیم. فَأَصْبَحُوا ظاهِرِینَ (۱۴) تا بر ایشان برترى یافتند و پیروزى.

قوله تعالى: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ بنام خداوند فراخ بخشایش مهربان‏
یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ (۱) اى جامه در خود پیچیده.
قُمِ اللَّیْلَ بشب خیز نماز را إِلَّا قَلِیلًا (۲) مگر اندکى.
نِصْفَهُ نیمى از شب. أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا (۳) یا چیزى کاه از نیمى اندک.
أَوْ زِدْ عَلَیْهِ یا چیزى افزاى بر نیمى. وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا (۴) و قرآن را گشاده حروف خوان.
إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا (۵) ما مى‏افکنیم بر تو سخنى گرانمایه سنگى.
إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ این ساعتهاى شب و این خاستن بشب هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً سازنده‏تر است. وَ أَقْوَمُ قِیلًا (۶) و موافق ترست و راستر اندیشیدن و خواندن را.
إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلًا (۷) ترا در روز خواب را و شغل را پرداختى است دراز.
وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ خداوند خویش را نام مى‏بر و یاد مى‏کن. وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا (۸) و باز و گسل باز گسستنى او را.
رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ خداوند دو نیمه جهان لا إِلهَ إِلَّا هُوَ نیست خداى جز او. فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا (۹) او را میانجى گیر و کارسازى بسنده.
وَ اصْبِرْ عَلى‏ ما یَقُولُونَ و شکیبایى کن بر آنچه دشمنان میگویند.
وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلًا (۱۰) و فرا بر ازیشان فرابریدنى نیکو بى مداهنة و بى مداجات.
وَ ذَرْنِی وَ الْمُکَذِّبِینَ و با من گذار این دروغ زن گیران أُولِی النَّعْمَةِ که خداوندان نازند و تن آسانى وَ مَهِّلْهُمْ قَلِیلًا (۱۱) و فرا گذار ایشان را اندکى از روزگار.
إِنَّ لَدَیْنا أَنْکالًا نزدیک ما در غیب ایشان را بندهاست وَ جَحِیماً (۱۲) و آتشى عظیم.
وَ طَعاماً ذا غُصَّةٍ و خورشى گلوگیر وَ عَذاباً أَلِیماً (۱۳) و عذابى درد نماى‏
یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ آن روز که زمین بجنبد و کوه‏ها از جاى وَ کانَتِ الْجِبالُ کَثِیباً مَهِیلًا (۴۱) و کوه‏ها ریگ شود روان.
إِنَّا أَرْسَلْنا إِلَیْکُمْ رَسُولًا ما فرستادیم بشما رسولى شاهِداً عَلَیْکُمْ تا بر شما گواه بود کَما أَرْسَلْنا إِلى‏ فِرْعَوْنَ رَسُولًا (۱۵) چنان که فرستادیم به فرعون رسولى.
فَعَصى‏ فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ سر کشید فرعون از آن رسول فَأَخَذْناهُ أَخْذاً وَبِیلًا (۱۶) فرا گرفتیم او را فرا گرفتنى گران.
فَکَیْفَ تَتَّقُونَ إِنْ کَفَرْتُمْ اگر کافر شوید و بر کفر باز ایستید چون پرهیزید؟
یَوْماً یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شِیباً (۱۷) از بد آن روز که نوزادگان را از مادر بر جا پیر کند.
السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ آسمان شکافتنى است آن روز بصعبى آن روز کانَ وَعْدُهُ مَفْعُولًا (۱۸) وعده اللَّه بودنى است و کردنى.
إِنَّ هذِهِ تَذْکِرَةٌ این پیغام و سخن پندى است فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى‏ رَبِّهِ سَبِیلًا (۱۹) تا هر که خواهد بسوى خداوند خویش راه گیرد.
إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ میداند خداوند تو أَنَّکَ تَقُومُ که تو مى‏خیزى أَدْنى‏ مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ کم از دو بهر از شب وَ نِصْفَهُ و کم از نیمى از شب وَ ثُلُثَهُ و کم از سه یکى از شب وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَکَ و گروهى ازینان که با تواند وَ اللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ و اللَّه شب و روز باندازه میداند و مى‏دارد. عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ دانست اللَّه که شما این نماز شب نتوانید فَتابَ عَلَیْکُمْ از شما فرو نهاد و عذر شما بعجز شما بپذیرفت فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ میخوانید آنچه از قرآن آسانست بر خوانندگان عَلِمَ أَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضى‏ دانست اللَّه که از شما بیماران بود وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ و دانست که از شما دیگران بود که در زمین میروند یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ و فضل اللَّه میجویند. وَ آخَرُونَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ و دیگران بود غازیان که در سبیل اللَّه با دشمنان او کشتن مى‏کنند فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ چندان که بر شما آسان آید میخوانید از قرآن وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ و نماز بپاى دارید. وَ آتُوا الزَّکاةَ و زکاة میدهید. وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً و کردار نیکو نزدیک اللَّه وام مى‏نهید وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ و هر چه پیش فرا فرستید از نیکى خویشتن را. تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ آن را نزدیک او باز یابید هُوَ خَیْراً آن به از آنکه کردید وَ أَعْظَمَ أَجْراً و مزد آن مه از آنکه بیوسیدید وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ و آمرزش خواهید از اللَّه إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (۲۰) که اللَّه آمرزگارست و بخشاینده.

ملک چو اختر و گیتی سپهر و در گیتی
همیشه باید گشتن چو بر سپهر اختر