دشمن به اونچه دکَتْ تهْ، بنتونه
گردون صد هزار سال ار کنه نتونه
پٰادشَهْ صفتْ، کرمْ حٰاتمْ، اون جوونه
سی حاتمْ به ته کرمْ حیرونْ بمّونه

منهْ دلْ‌ره تو دارْنی که یادتْ نییهْ
دلْ‌رهْ مه بَرْسْ، این شَهرْ که غارتْ نییه
دیروز با رَقیب هنیشتی، عبرتْ نییه؟
مگرْ که انصافْ نصْفِ شریعتْ نییه؟

هرگز سخنِ کَسْ به کَسْ یار نُوویی
هر کَسْ دْل دَوْسْ، کس گفتار نُوویی
امیر گنه: تا قَولْ به کردٰارْ نُوویی
مُحَبّتْ دْسَمْته استوارْ نَوُویی

خوبون و خجیرونْ دیمه بیشماری
اَندی دومّهْ که خورْ ندارنهْ این خاری
خوبون و خجیرونْ که دَوُونْ هرجایی
این شَهرْ هر کَسْ ره به هر کَسی خشْ آیی

مه مَثل به اونْ یارْ بَوُوئنْ به خویشی
دکَتمهْ یک کَشْ چارهْ ندارهْ خویشی
مرهْ گننْ اینْ شَهرْ نَونهْ ته رویشی
گتمهْ هَر کَسِ کردارْ برایِ خویشی

پلنگِ دَمانْ، شیرِ نَرْ ته وَرْ ماده
ته دوست سوار بوئه، ته دشمنْ پیاده
حاتمْ که دَنی داشته وی جامِ باده
همه‌ی کَرمْ دارُونَه وی بیه زیاده
اونطور که تنه کَرْم بَیّهْ آماده،
گَرْ حاتمْ بی‌بو، سفرهْ بَئی بو ساده

امیر گنه: عاشقمهْ کَجینه داره
من عاشقِ اونْ یارْ مهْ کَجی ندارهْ
هر یارْکه شه یارِجهْ کَجی ندارهْ
شه جانْ رهْ قرْبونْ کَمّه، کجی نداره
اُونوختْ که سَرْ ره تاشیمه تیرهْ داره
چی دُونستمهْ کَجْ به چَلْ رُو ندارهْ

مَرْدِمْ بِهْ تِهْ جٰا سِخِنْ گِنِنْ هِزٰارْ رَجْ
گوُئِنْ فِلوُنی شُونِهْ فِلوُنی رَجْ
تِهْ با مَرْدِمِ سِخِنْ نِوٰاشْ بِهْ مِنْ کَجْ
هَرْ جٰا کِهْ بُوئِهْ، مَرْدِمْ گِزٰارِنْ شِهْ حَجْ
گُوهِرْ گِلِهْ دیمْ چَنْدْ مِجِنی بِهْ اینْ رَجْ؟
نَتِرْسِنی تِهْ خِشِهْ سِخِنْ بَوّوِهْ کَجْ؟
توزین سِوٰاری، بَنْدِهْ تِهْ جِلُو تَجْ
مِنْ تِنِهْ پِلِهْ چُومِهْ، تُومِهْ سَرْ هُو مِجْ

کی دونّه که سخنِ کی راستهْ یا وَلْ؟
کی دونّه که مَجازْ کدومْ شورهْ یا تَل؟
کَمْ عَقْلْ (نادون) چه دُونّه سخنْ کدُومْ کَم و پر؟
کَرْ چه دُونّه که بلبلْ سروُنه یا لَلْ؟
منْ دُومّه که سخنْ کی راسْته یا وَلْ
منْ دُومّهْ مجٰازِ آدمْ شورهْ یٰا تَلْ
مَنْ دُومّه سخنْ کُدومْ کَمه، کدوم پرْ
حَرُوم بَخردنْ شیرینْ هَسّهْ، حَلالْ تَلْ

ته دولتْ خورْآسٰا، اسٰا تابَندوُئِهْ،
هزار گودرزْآسا، به ته درْبندوئِهْ،
تخت کامرونی به ته پایَندُوئِهْ،
ته دشمنْ اسیرِ غَمِهْ تا زِندوُئِهْ،
فَرِسْ که تنه زیرِ رونْ تازندوئِهْ،
هماوردْ تنه رستمهْ، تازندوئِهْ،
صد حاتمْ ته خوانِ کرمْ شَرمندوئِهْ
مردی بکن (هکن) که جوینده یابندوئِهْ،

اَمر دولتْ به تنه خنهْ تفاقْ بوییه
ته دْشمنُونْ ره کارْ به نفاقْ بوییه
آصْف صفتْ ته دَرْ اِرَم باغْ بوییه
عُطاردْ تنه خنه بُراقْ بوییه
تنه دشمنِ کارْ به فراقْ بوییه
حاتمْ سفرهْ دارِته اُتاقْ بوییه
وزْ به دَنی ته کرمْ طاقْ بَوییهْ
سَرْآمدِ مَردمْ عراقْ بوییهْ

امیر گنه: عاشق رهْ ملامت نییه
عاشق ٰرهْ به عالمْ مجشْ راحتْ نییه
سینهْ هدفِ تیر و حمایتْ نییه
خِرِهْ سِتم سنگ و شکایتْ نییه
دوُنستمهْ ته لافْ ره محبّتْ نییه
دَرْ شُومّهْ منْ این شَهرْ که مُروّتْ نییه
مه دوستْ با رقیبْ نیشته قباحتْ نییه؟
مگرْ که انصافْ بالایِ طاعتْ نییه؟

بِفای خجیروُنْ نَمونسّه یٰاروُن!
یا اونهْ که خوبونْ همه بی‌بفا بُون
جمشید تخت و حاتم‌صفتْ، مالِ قارون،
کاوُسْ‌مَنشْ، رستم‌کنش، چون فریدون
دولتْ چه غلُومِ حلقه بگوشه تهْ خون
حاتم‌صفتْ مشهورِ ایرون وُ تورون
اُونطورْ که تنه دولتْ بئیته سامون،
دشمن زَرْدُ و زارْ مجهْ وُ بوئه حَیْرُون
تنه کارِسازْ بُوئه خدایِ بی‌چون!
ته پشت وُ پناه بَوُوئه شاهِ مَردُون!

صَنعونْ صفتْ ترسا وَچه رهْ بَدیینْ
خَمْر بَخردن وُ مَصْحَفْ بَسوجنّیینْ
زُنّارْ دَوسّنْ وُ خوکْ (خی) چرا ئنّیینْ
سی‌وار بهتر که ناکِسن مهرورزیینْ
میمونْ بئیینْ، یا که عَنْترْ (اَنْترْ) بئیینْ
کشیینْ زنجیرْ گردنْ، رهانئیینْ
شه دوستِ رقیبْ ره به شه چشْ بدیین
سی‌وار بهتر که ناکِسن مهرورزیینْ
کِچّکْ(کرْچکْ) بئیین، دایم هوا دئیین
به بُوردنِ چینّکا دِچٰارْ بئیین
یا پیرهْ زنونْ شه دلْ براجنّیینْ
سی‌وار بهتر که ناکِسن مهرورزیینْ
یا خوکْ (خی) بَئیینْ وُ ویشه چگالنّیینْ
کِشتی بِشکسِّنْ، دولتْ دِریُؤ شنّیین
سیمرغِ پیُون، هرگزْ آدمْ ندیینْ
سی‌وار بهتر که ناکِسن مهرورزیینْ

زدن یا مژه بر مویی گره ها
به ناخن آهن تفته بریدن
ز روح فاسد پیران نادان
حجاب جهل ظلمانی دریدن
به گوش کر شده مدهوش گشته
صدای پای صوری را شنیدن
به چشم کور از راهی بسی دور
به خوبی پشه ی پرنده دیدن
به جسم خود بدون پا و بی پر
به جوف صخره ی سختی پریدن
گرفتن شرزه شیری را در آغوش
میان آتش سوزان خزیدن
کشیدن قله ی الوند بر پشت
پس آنگه روی خار و خس دویدن
مرا آسان تر و خوش تر بود زان
که بار منت دونان کشیدن

گشت یکی چشمه ز سنگی جدا
غلغله زن ، چهره نما ، تیز پا
گه به دهان بر زده کف چون صدف
گاه چو تیری که رود بر هدف
گفت : درین معرکه یکتا منم
تاج سر گلبن و صحرا منم
چون بدوم ، سبزه در آغوش من
بوسه زند بر سر و بر دوش من
چون بگشایم ز سر مو ، شکن
ماه ببیند رخ خود را به من
قطره ی باران ، که در افتد به خاک
زو بدمد بس کوهر تابناک
در بر من ره چو به پایان برد
از خجلی سر به گریبان برد
ابر ، زمن حامل سرمایه شد
باغ ،‌ز من صاحب پیرایه شد
گل ، به همه رنگ و برازندگی
می کند از پرتو من زندگی
در بن این پرده ی نیلوفری
کیست کند با چو منی همسری ؟
زین نمط آن مست شده از غرور
رفت و ز مبدا چو کمی گشت دور
دید یکی بحر خروشنده ای
سهمگنی ، نادره جوشنده ای
نعره بر آورده ، فلک کرده کر
دیده سیه کرده ،‌شده زهره در
راست به مانند یکی زلزله
داده تنش بر تن ساحل یله
چشمه ی کوچک چو به آنجا رسید
وان همه هنگامه ی دریا بدید
خواست کزان ورطه قدم درکشد
خویشتن از حادثه برتر کشد
لیک چنان خیره و خاموش ماند
کز همه شیرین سخنی گوش ماند
خلق همان چشمه ی جوشنده اند
بیهوده در خویش هروشنده اند
یک دو سه حرفی به لب آموخته
خاطر بس بی گنهان سوخته
لیک اگر پرده ز خود بردرند
یک قدم از مقدم خود بگذرند
در خم هر پرده ی اسرار خویش
نکته بسنجند فزون تر ز پیش
چون که از این نیز فراتر شوند
بی دل و بی قالب و بی سر شوند
در نگرند این همه بیهوده بود
معنی چندین دم فرسوده بود
آنچه شنیدند ز خود یا ز غیر
و آنچه بکردند ز شر و ز خیر
بود کم ار مدت آن یا مدید
عارضه ای بود که شد ناپدید
و آنچه به جا مانده بهای دل است
کان همه افسانه ی بی حاصل است

سوی شهر آمد آن زن انگاس
سیر کردن گرفت از چپ و راست
دید ایینه ای فتاده به خاک
گفت : حقا که گوهری یکتاست
به تماشا چو برگرفت و بدید
عکس خود را ، فکند و پوزش خواست
که : ببخشید خواهرم ! به خدا
من ندانستم این گوهر ز شماست
ما همان روستازنیم درست
ساده بین ،‌ساده فهم بی کم و کاست
که در ایینه ی جهان بر ما
از همه ناشناس تر ، خود ماست

بز ملا حسن مسئله گو
چو به ده از رمه می کردی رو
داشت همواره به همره پس افت
تا سوی خانه ،‌ ز بزها ، دو سه جفت
بز همسایه ،‌بز مردم ده
همه پر شیر و همه نافع و مفت
شاد ملا پی دوشیدنشان
جستی از جای و به تحسین می گفت
مرحبا بز بزک زیرک من
که کند سود من افزون به نهفت
روزی آمد ز قصا بز گم شد
بز ملا به سوی مردم شد
جست ملا ،‌ کسل و سرگردان
همه ده ، خانه ی این خانه ی آن
زیر هر چاله و هر دهلیزی
کنج هر بیشه ،‌به هر کوهستان
دید هر چیز و بز خویش ندید
سخت آشفت و به خود عهد کنان
گفت : اگر یافتم این بد گوهر
کنمش خُرد سراسر استخوان
ناگهان دید فراز کمری
بز خود را از پی بوته چری
رفت و بستش به رسن ،‌زد به عصا
بی مروت بز بی شرم و حیا
این همه آب و علف دادن من
عاقبت از توام این بود جزا
که خورد شیر تو را مردم ده ؟
بزک افتاد و بر او داد ندا
شیر صد روز بزان دگر
شیر یک روز مرا نیست بها ؟
یا مخور حق کسی کز تو جداست
یا بخور با دگران آنچه تراست

سود گرت هست گرانی مکن
خیره سری با دل و جانی مکن
آن گل صحرا به غمزه شکفت
صورت خود در بن خاری نهفت
صبح همی باخت به مهرش نظر
ابر همی ریخت به پایش گهر
باد ندانسته همی با شتاب
ناله زدی تا که براید ز خواب
شیفته پروانه بر او می پرید
دوستیش ز دل و جان می خرید
بلبل آشفته پی روی وی
راهی همی جست ز هر سوی وی
وان گل خودخواه خود آراسته
با همه ی حسن به پیراسته
زان همه دل بسته ی خاطر پریش
هیچ ندیدی به جز از رنگ خویش
شیفتگانش ز برون در فغان
او شده سرگرم خود اندر نهان
جای خود از ناز بفرسوده بود
لیک بسی بیره و بیهوده بود
فر و برازندگی گل تمام
بود به رخساره ی خوبش جرام
نقش به از آن رخ برتافته
سنگ به از گوهرنایافته
گل که چنین سنگدلی برگزید
عاقبت از کار ندانی چه دید
سودنکرده ز جوانی خویش
خسته ز سودای نهانی خویش
آن همه رونق به شبی در شکست
تلخی ایام به جایش نشست
از بن آن خار که بودش مقر
خوب چو پژمرد برآورد سر
دید بسی شیفته ی نغمه خوان
رقص کنان رهسپر و شادمان
از بر وی یکسره رفتند شاد
راست بماننده ی آن تندباد
خاطر گل ز آتش حسرت بسوخت
ز آن که یکی دیده بدو برندوخت
هر که چو گل جانب دل ها شکست
چون که بپژمرد به غم برنشست
دست بزد از سر حسرت به دست
کانچه به کف داشت ز کف داده است
چون گل خودبین ز سر بیهشی
دوست مدار این همه عاشق کشی
یک نفس از خویشتن آزاد باش
خاطری آور به کف و شاد باش

صبح چو انوار سرافکنده زد
گل به دم باد وزان خنده زد
چهره برافروخت چو اختر به دشت
وز در دل ها به فسون می گذشت
ز آنچه به هر جای به غمزه ربود
بار نخستین دل پروانه بود
راه سپارنده ی بالا و پست
بست پر و بال و به گل بر نشست
گاه مکیدیش لب سرخ رنگ
گاه کشیدیش به بر تنگ تنگ
نیز گهی بی خود و بی سر شدی
بال گشادی به هوا بر شدی
در دل این حادثه ناگه به دشت
سرزده زنبوری از آنجا گذشت
تیزپری ،‌ تندروی ،زرد چهر
باخته با گلشن تابنده مهر
آمد و از ره بر گل جا کشید
کار دو خواهنده به دعوا کشید
زین به جدل خست پر و بال ها
زان همه بسترد خط و خال ها
تا که رسید از سر ره بلبلی
سوختهای ، خسته ی روی گلی
بر سر شاخی به ترنم نشست
قصه ی دل را به سر نغمه بست
لیک رهی از همه ناخوانده بیش
دید هیاهوی رقیبان خویش
یک دو نفس تیره و خاموش ماند
خیره نگه کرد و همه گوش ماند
خنده ی بیهوده ی گل چون بدید
از دل سوزنده صفیری کشید
جست ز شاخ و به هم آویختند
چند تنه بر سر گل ریختند
مدعیان کینه ور و گل پرست
چرخ بدادند بی پا و دست
تا ز سه دشمن یکی از جا گریخت
و آن دگری را پر پر نقش ریخت
و آن گل عاشق کش همواره مست
بست لب از خنده و در هم شکست
طالب مطلوب چو بسیار شد
چند تنی کشته و بیمار شد
طالب مطلوب چو بسیار شد
چند تنی کشته و بیمار شد
پس چو به تحقیق یکی بنگری
نیست جز این عاقبت دلبری
در خم این پرده ز بالا و پست
مفسده گر هست ز روی گل است
گل که سر رونق هر معرکه است
مایه ی خونین دلی و مهلکه است
کار گل این است و به ظاهر خوش است
لیک به باطن دم آدم کش است
گر به جهان صورت زیبا نبود
تلخی ایام ،‌ مهیا نبود