وقتی ازین پیش تر خوشدلیی داشتیم
غارت عشقت رسید، آن همه بگذاشتیم
تخم وفا کاشتیم بر سر راه امید
هیچ بری چون نداد، کاش نمی کاشتیم!
شاهسوارا، ز خط تا بکشیدی سپه
ز آتش دل در هوا صد علم افراشتیم
دی ز لب پر نمک خنده زدی، وز لبت
هر چه جگر رخنه داشت از نمک انباشتیم
دیده خسرو شده ست خانه نقاش چین
بس که درو از خیال نقش تو بنگاشتیم

از پس عمر شبی هم نفس یار شدم
خواب بود آن همه گویی تو، چو بیدار شدم
وقتی آن چشمه خورشید بدین سوی نتافت
گر چه در کوی غمش سایه دیوار شدم
موی گشتم ز غم و بار اجل می بندم
ره دراز است، نکو شد که سکیار شدم
توبه ام بود ز شاهد، کنون ای زاهد، دور
که دگر بار ز سر بر سر این کار شدم
طوف کوی تو همه از سر من بیرون رفت
آنکه که گه در چمن و گاه به گلزار شدم
از سگان سر کوی تو مرا شرم گرفت
بس که در گرد سر کوی تو بسیار شدم
رفت شبها و مرا صبح مرادی ندمید
نه ز چشمت به حد زیستن افگار شدم
خسروم، بر سر هر کو شده رسوای جهان
طرفه کاندوه ترا محرم اسرار شدم

دلم در جنبش آمد بار دیگر
ندانم تا چه دارد باز در سر
همانا عشقی اندر پیش دارد
بلایی خواهد آوردن به من بر
بگردد تا کجا بیند بگیتی
ازین شوخی بلا جویی ستمگر
برو مهر آرد و بیرون برد پاک
مرا از رامش و از خواب واز خور
ز دلها مردمان را خیر باشد
مرا باری ز دل باشد همه شر
کجا یابم دلی اندر خور خویش
دل شایسته که افروشد به گهر
دلی زین پس بهر نرخی بخرم
دل بد را برون اندازم از بر
نیندازم ، نگه دارم که این دل
هوای خواجه را بنده ست و چاکر
گناه دل بدان بخشم ازین پس
که کرده ست آفرین خواجه از بر
کدامین خواجه؟ آن خواجه که امروز
بدو نازد همی شاه مظفر
چراغ گوهر قاضی محمد
نسیج وحده عالم بوالمظفر
بزرگی کز بزرگی بر سپهرست
ولیکن از تواضع باتو اندر
گشاده بر همه خواهندگان دست
چنان چون بر همه آزادگان در
نکو نامی گرفته لیکن از فضل
بزرگی یافته لیکن ز گوهر
بدولت گشته با میران موافق
وزین پس همچنین تا روز محشر
رئیس ابن رئیس از گاه آدم
بفرمان گشته با شاهان برابر
همان رسم تواضع بر گرفته ست
تو مردم دیده ای زین نیکخوتر؟
نداند کبر کرد و زان نداند
که با نیکو خوی او نیست در خور
بر او مردمی کو کبر دارد
بتر باشد هزاران ره ز کافر
خداوندان سرایش را بدانند
به از مردم، هوی (؟)این حال بنگر
گر آنجا در شوی آگاه گردی
مرا گردی بدین گفتار یاور
سرایش را دری بینی گشاده
به در بر چاکران چون شهد و شکر
نه حاجب مر ترا گوید که منشین
نه دربان مر ترا گوید که مگذر
اگر خواجه بود یا نه تو در قصر
بباش و آرزوها خواه و خوش خور
سخندانی که بشکافد مثل موی،
سخنگویی که بچکاند مثل زر،
دو چشمش سوی مهمانان خواجه
همی خواهد ز هر کس عذر مهتر
کرا مجهولتر بیند به مجلس
نکوتر دارد از کس های دیگر
چه گویی خانه یی یابی بدینسان
اگر گیتی بپیمایی سراسر
همیشه خوان او باشد نهاده
چنان چون خوان ابراهیم آزر
چنین رادی چنین آزاده مردی
ندانم بر چه طالع زاد مادر
من اندر خدمتش تقصیر کردم
درخت خدمت من گشت بی بر
خطا کردم ندانم تا چه گویم
مرا عذری بیاد آر، ای برادر!
اگر گویم بنالیدم بر افتد
که باشد مرد نالان زرد و لاغر
ز لاغر فربهی سازد مرا زشت
چه آید فربه از لاغر چه از غر
چو حمد و نه ببازی اندر آیم
بدام اندر شوم همچون کبوتر
شوم در خاک غلطم پیش خواجه
بگریم، کج کنم سر پیشش اندر
زمانی قصه مسعودی آرم
زمانی قصه پولاد جوهر
مگر دل خوش کند لختی بخندد
گذارد از من این ناخدمتی در
همیشه شاد و خندان باد و دلشاد
ملک محمود شاه هفت کشور

آن روز چه بد که با قضا یار شدم
دیدار ترا به جان خریدار شدم
آن روز به بازی به سر کار شدم
تا لاجرم امروز گرفتار شدم

تا در طلب دوست همی بشتابم
عمرم به کران رسید و من در خوابم
گیرم که وصال دوست در خواهم یافت
این عمرگذشته راکجا دریابم

کردم همه عمر آنچه نمی بایدکرد
از کرده او حذر نمی شاید کرد
امروز چنینم و ندانم فردا
تا با من بیچاره چه فرماید کرد

ای من همه بد کرده و دیده ز تو نیک
بد گفته همه عمر و شنیده زتو نیک
حد بدی و غایت نیکی اینست
کز من بتوبد بمن رسیده زتونیک

برکرده خویشتن چو بگمارم چشم
بر هم زدن از ترس نمی یارم چشم
ای دیده شوخ بین که من چندین سال
بد کردم و نیکی از تو میدارم چشم !

حسرت از جان او برآرد دود
وان زمان حسرتش ندارد سود
بس که ریزد ز دیده اشک ندم
غرق گردد ز فرق تا به قدم
و آب چشمش شود در آن شیون
آتشش را به خاصیت روغن
کاش این گریه پیش ازین کردی
غم این کار پیش ازین خوردی
دادی از جویبار دیده نمی
شستی از نامه سیه رقمی
نم چه سود این زمان که کشت امل
خشک گشت از تف سموم اجل
گریه روزی که بود فایده مند
از جهالت به خنده شد خرسند
چون زمان نشاط و خنده رسید
آبش از چشم و خون ز دل بچکید
حق چو فلیضحکوا قلیلا گفت
او ز بس خنده همچو غنچه شکفت
جوی چشمش شد ترشح جو
هرگز از چشمه سار فلیبکوا
لاجرم روز ضحک و استبشار
خون فشاند ز دیده خونبار
همه ضاحک ز عیش و مستبشر
او ز رنج و عنا عبوس و کدر

درین فیروزه کاخ دیر بنیاد
عجب غافل نهاد است آدمیزاد
نباشد دأب او نعمت شناسی
نداند طبع او جز ناسپاسی
به نعمت گر چه عمری بگذراند
نداند قدر آن تا در نماند
بسا عاشق که بر هجران دلیر است
به آن پندار کز معشوق سیر است
فلک چون آتش هجران فروزد
چو شمعش تن بکاهد جان بسوزد
چو زندان بر گرفتاران زندان
گلستان شد ازان گلبرگ خندان
زلیخا کش ازان سرو یگانه
به از خرم گلستان بود خانه
چو آن سرو از گلستانش بدر شد
گلستانش ز زندان تیره تر شد
به تنگ آمد در آن زندان دل او
یکی صد شد ز هجران مشکل او
چه مشکل زان بتر بر عاشق زار
که بی دلدار بیند جای دلدار
چه آسایش در آن گلزار ماند
کزو گل رخت بندد خار ماند
سنان خار در گلزار بی گل
بود خاصه پی آزار بلبل
چو خالی دید ازان گل گلشن خویش
چو غنچه چاک زد پیراهن خویش
ز غم چون پر برآید جان غمناک
چه باک ار جیب خود عاشق زند چاک
دری بر سینه خود می گشاید
که غم بیرون رود شادی درآید
به ناخن همچو گل رخسار می کند
چو سنبل موی عنبر بار می کند
چو بودش روی و موی از جان نشانی
ز هجر یار خود می کند جانی
ز دست دل به سینه سنگ می کوفت
به قصد هجر طبل جنگ می کوفت
اگر چه بود شاه خیل خوبی
شکست آمد بر او زان طبل کوبی
به فرق سر به پنجه خاک می بیخت
سرشک از دیده غمناک می ریخت
ز خاک و آب می کرد اینچنین گل
که بندد رخنه های هجر بر دل
ولی رخنه که هجران در دل افکند
بدین یک مشت گل مشکل شود بند
به دندان لعل چون عناب می خست
به عقد در عقیق ناب می خست
مگر می خواست تا بنشاند آن خون
که از جوش دلش می ریخت بیرون
رخ گلگون خود می ساخت نیلی
چو نیلوفر ز ضربت های سیلی
که سرخی در خور آمد خرمی را
نشاید جز کبودی ماتمی را
ز دل خونین رقم بر رو همی زد
به حسرت دست بر زانو همی زد
که این کاری که من کردم که کرده ست
چنین زهری که من خوردم که خورده ست
درین محنتسرا یک عشق پیشه
نزد چون من به پای خویش تیشه
به دست خویش چشم خویش کندم
ز کوری خویش را در چه فکندم
ز غم کوهی به پشت خویش بستم
به زیر کوه پشت خود شکستم
دلم خون شد چو حنا روزگاری
که آوردم به کف زیبا نگاری
ز دستان فلک بختمن آشفت
ز دست خویش دادم دامنش مفت
به جانم از دل آواره خویش
نمی دانم چه سازم چاره خویش
بدینسان نوحه جانسوز می کرد
شب اندوه خود را روز می کرد
ز هر چیزی کزو بویی شنیدی
به بوی او ز جان آهی کشیدی
گرفتی دمبدم پیراهن او
که روزی سوده بودی بر تن او
چو گل عطر دماغ خویش کردی
بدان تسکین داغ خویش کردی
گهی رو بر گریبانش نهادی
به صد حسرت زهش را بوسه دادی
که طوق حشمت آن گردن است این
چه گفتم رشته جان من است این
گهی در آستینش دست بردی
ز بخت آن دستبرد خود شمردی
نهادی بر دو چشم خود به تعظیم
به یاد ساعدش کردی پر از سیم
گهی کردی به دیده دامنش جای
که روزی سوده رو بر پشت آن پای
نمودی ناامید از پایبوسی
به دامنبوسی او چاپلوسی
چو دور از فرق دیدی افسرش را
فشاندی گرد لعل و گوهرش را
که این همسایه آن فرق بوده ست
جهانی بر زمینش فرق سوده ست
کمر را کز میانش یاد دادی
چو دیدی بندگی را داد دادی
به یاد آهوی صید افکن خویش
کمندش ساختی در گردن خویش
چو زرکش حله اش از هم گشادی
به گریه دیده پر نم گشادی
بشستی دامن از اشک نیازش
ز اشک لعل خود بستی طرازش
چو نعلینش به جایی جفت دیدی
ازان بوسی به جانی مفت دیدی
بدو جفتش شدن در دل گذشتی
ز بی جفتیش طاقت طاق گشتی
نهادی بند بر دل از دوالش
ز خون دیده دادی رنگ آلش
بدینسان هر دمش از نو غمی بود
ز هر چیزی جدا در ماتمی بود
چو قدر نعمت دیدار نشناخت
به داغ دوری از دیدار بگداخت
پشیمان شد ولی سودی نبودش
به غیر از صبر بهبودی نبودش
ولی صبر از چنان رو چون توان کرد
کی از دل مهر او بیرون توان کرد
هلاک عاشق از جانان جداییست
به تخصیص آنکه بعد از آشناییست
چو افتد عقد صحبت در میانه
بود فرقت عذاب بی کرانه
وگر پیوند صحبت در میان نیست
جدایی ناخوش است اما چنان نیست
به تنگ آمد ز خود ترک خودی کرد
به نیکی چون نشد میل بدی کرد
سر خود بر در و دیوار می زد
به سینه خنجر خونخوار می زد
به بام قصر می شد پاسبان وار
کز آنجا افکند خود را نگونسار
طناب از گیسوی شبرنگ می ساخت
بدان راه نفس را تنگ می ساخت
خلاصی از جفای دهر می جست
ز شربتدار جام زهر می جست
ز هر چیزی که پس یا پیش می خواست
همه اسباب مرگ خویش می خواست
همی بوسید دایه دست و پایش
همی گفت از صمیم دل دعایش
که از جانان مرتب باد کامت
ز لعل او لبالب باد جامت
رهاییت آنچنان باد از جدایی
که هرگز نایدت یاد از جدایی
زمانی با خود آی این بی خودی چند
خردمندی گزین نابخردی چند
دل ما را ز غم خون می کنی تو
که کرده ست اینکه اکنون می کنی تو
ز من بشنو که هستم پیر این کار
شکیبایی بود تدبیر این کار
ز بی صبری فتادی در تب و تاب
بر این آتش بریز از ابر صبر آب
چو گیرد صرصر محنت وزیدن
نباید همچو کاه از جا پریدن
به آن باشد که در دامن کشی پای
به سان کوه باشی پای بر جای
صبوری مایه فیروزی آمد
قوی تر پایه بهروزی آمد
صبوری میوه امیدت آرد
صبوری دولت جاویدت آرد
به صبر اندر صدف باران شود در
به صبر از لعل و گوهر کان شود پر
به صبر از دانه آید خوشه بیرون
ز خوشه رهروان را توشه بیرون
به صبر اندر رحم یک قطره آب
شود نه ماه را ماه جهانتاب
زلیخا با دل و جان رمیده
شد از گفتار دایه آرمیده
گریبانی دریده تا به دامن
کشید از صبر کوشی پا به دامن
ولی صبری که گیرد عاشقش پیش
به قول ناصحان مصلحت کیش
چو گردد ناصح از گفتار خاموش
کند آن حرف را عاشق فراموش

دل تو را دادم چو دیدم روی تو
کز همه خوبان پسندیدم تو را
دل فریبان جهان را یک به یک
دیدم و از جمله بگزیدم تو را
گر جفا راندی نکردم شکوه ای
ور خطا کردی نپرسیدم تو را
خون من خوردی و بخشودم گنه
جان طلب کردی و بخشیدم تو را
رفتی و آخر شکستی عهد خویش
کاش از اول نمی دیدم تو را

بیار بی وفا عمری وفا کردم ندانستم
بامید وفا بر خود جفا کردم ندانستم
دل آزاری، که هرگز دیده بر مردم نیندازد
بسان مردمش در دیده جا کردم ندانستم
اگر گفتم که: دارد یار من آیین دلجویی
معاذالله! غلط کردم، خطا کردم، ندانستم
بلای جان من آن شوخ و من افتاده در کویش
دریغا! خانه در کوی بلا کردم ندانستم
بهر بیگانه باشد خوی او از آشنا بهتر
بآن بیگانه خود را آشنا کردم ندانستم
گرفتم آن سر زلف و کشیدم صد گرفتاری
بدست خویش خود را مبتلا کردم ندانستم
هلالی، پیش آن مه شرمسارم زین شکایتها
درین معنی بغایت ماجرا کردم ندانستم

دردا و دریغا که چنین در هوسی
کردیم تن عزیز خس بهر خسی
زهر غم روزگار خوردیم بسی
از دست دل خویش ، نه از دست کسی

به آواز تو خرسندم که باری بشنوم دیگر
چنان بیداریی خواهم که بی‌تو نغنوم دیگر
چنان مستغرقم در تو که خود را وا نمی‌یابم
به رأیِ خویشتن هرگز چو خود بین نگروم دیگر
جهان را آزمودم عاریت جایی‌ست می‌دانم
که‌ام روز آمدم این‌جا و فردا می‌روم دیگر
شنیدم تا که آدم را به گندم مبتلا کردند
نباشد منّتِ دنیا و عقبا یک جو ام دیگر
دلم از عشق و جان از عشق و نفس از عشق دیگر چه
همه عشق است پس بی‌عشق زنده کی‌ بوَم دیگر
معاذ الله معاذ الله معاذ الله معاذ الله
که من هرگز به حالاتِ دنی دیگر شوم دیگر
بر آنم کز نزاری در قبول توبه از باده
نصیحت نشنوم دیگر نصیحت نشنوم دیگر

دلِ گم کرده را چندان که می جویم نمی یابم
همان به تر که بر دنبالِ مرغِ رفته نشتابم
دم از من بر نمی آید غم از من بر نمی گردد
ملول از جمعِ حُسّادم نفور از منعِ بوّابم
توانم چاره یی کردن دمی با خود برآوردن
اگر جمعیّتِ خاطر مرتّب دارد اسبابم
چنان مستوحش از خویشم چنان مستغرقِ فکرم
که از مشغولیِ خاطر نمی گیرد دگر خوابم
اگر وقتی دگر در آشنایی می زدم دستی
کنونم پای از جا رفت و از سر برگذشت آبم
منم این در قفایِ بخت ضایع کرده سرگردان
برون رفتند و بر بستند رخت از منزل اصحابم
نظر پیوسته بر محرابِ ابرویِ بتان دارم
مسلمانی نباشد روی اگر از قبله بر تابم
عبادت خانه رد کردم به رندی سر برآوردم
چو ابرویِ بتان دیدم بگشت از قبله محرابم
نصیحت در نمی گیرد ملامت گر نمی داند
که رغبت می کشد با مرکزِ فطرت به قلّابم
نزاری ای به زاری باز می گوی و اسف می خور
دل گم کرده را چندان که می جویم نمی یابم

دردا که سی ز عمر به غفلت گذاشتم
وز روزگار فایده یی بر نداشتم
پنداشتم که تابعِ فرمان ایزدم
من خود هنوز در طلبِ شام و چاشتم
معلوم شد که هیچ ندانسته ام چو چشم
از روی عقل بر همه اشیا گماشتم
از تیغِ آفتاب اجل سر نبرد کس
چندان که سایه بانِ خرد بر فراشتم
گر نیکویی نکردم چندی ز فعلِ بد
خود را ز جهل رفتم و با خود گذاشتم
پرسیدم از پدر نُکَتی وان لطیفه را
در خواب بر صحیفۀ خاطر نگاشتم
گفتم بگوی تا به چه حالی چه گونه ای
گفت ای پسر من آن بدرودم که کاشتم

ز می توبه کردم ز مستی نکردم
نگفتم دگر گِردِ مستان نگردم
اگر بوده ام دامن آلوده از می
چو بر آبِ رز بود خونی نکردم
اگر جرأتی رفت الحمدُلله
که با آبِ رز خون مردم نخوردم
مرا توبه دادند از می پرستی
ازین پس اگر می پرستم نه مردم
میِ لعل از آن می خورم تا نسازد
به خاکِ زمرّد گیا روی زردم
بر احوالِ من هست جایِ ترحّم
ولی هر کسی نیست آگه ز دردم
نزاری به زاری به زاری نزاری
همین است و بس شیوۀ عکس و طردم

توبه کردم که دگر توبه نخواهم کردن
باش گو چون رگ جان خون رزم در گردن
باده گر رنگ جگر دارد جان پرورم است
کار من چیست جگر خوردن جان پروردن
من اگر خون نخورم از رگ جان و دهنش
از لب جام به جز خون چه توانم خوردن
عاشقی پیشه ی من بود وگر تازه کنم
بدعتی نیست که خواهم به جهان آوردن
زخم عشق است کزو مرهم جان ساخته اند
پس از این زخم به صد جان نتوان آزردن
علم و فضل و خرد و عقل ندانم که به عشق
هیچ درمان دگر نیست به جز بسپردن
شاه فرمود در اثنای حدیثی که بگوی
توبه کردم که دگر توبه نخواهم کردن
بنده هم از ره الناسُ علی دین ملوک
بو که این توبه تواند به قیامت بردن
چند گویند نزاری دل و دین داد به درد
منم و دّردی درد ار نبود می دردَن

چون دید بر آورده غم از جانم گرد
بی فایده بسیار پشیمانی خورد
بگذشت و همی گریست، می گفت بدرد
خوی بد من کار چنین داند کرد

جانا خبرت نیست که دی در مستی
با چنگ چه کرده یی ز چابک دستی
بسیار بکوشیدم و هم ننشستی
تا توبۀ کهنۀ مرا بشکستی