درباره محمد کوسج

شمس‌الدین محمد کوسج شاعر قرن هشتم هجری قمری است که از زندگی وی اطلاعات زیادی در دسترس نیست و بخش کهن منظومهٔ حماسی «برزونامه» مشتمل بر حدود ۴۲۰۰ بیت به وی منتسب است.
برزونامه در اصل دو منظومهٔ جداگانه درباره داستانهاى برزو بوده که هر بخش از آن توسط شاعرى به نظم درآمده است. گویا در قرن دهم هجرى شخصى این دو بخش را به یکدیگر پیوند مى‌دهد و از آن داستانى بلند مشتمل بر ۳۳۰۰۰ بیت به وجود مى‌آورد.
برزو پسر سهراب است که پس از مرگ سهراب از شهرو زاده مى‌شود و در جوانى بى‌آنکه به نژاد خود آگاه باشد به تحریک افراسیاب با سپاهى عظیم به ایران مى‌آید و با نیاى خود رستم نبرد مى‌کند. سرانجام در یکى از نبردها نژادش شناخته مى‌شود و جنگ و ستیز به صلح و دوستى مى‌انجامد.
این کتاب در بین منظومه‌هایى که بعد از شاهنامه سروده شده‌اند موفق‌تر بوده است به‌طورى که برخى از نسخه‌برداران از قرن نهم به بعد بخشى از آن را به دست‌نویسهایى از شاهنامه الحاق کرده‌اند.
برخى کتاب برزونامه را به شخص دیگرى به نام ابوالعلاء عطاء بن یعقوب کاتب مشهور به عطایى رازى نسبت مى‌دهند. ابوالعلاء، عطاء بن یعقوب، از شاعران دربار غزنویان و معاصر مسعود سعد سلمان است. وى در سال ۴۷۱ هجری قمری وفات کرده است. در منابع اظهار نظر دیگری نیز وجود دارد که بخش دیگر برزونامه را سرودهٔ شاعری از سدهٔ دهم هجری به نام عطایی می‌داند.
در دستنویس کتابخانه کمبریج از برزونامهٔ کهن، یک بار در پشت برگ اول و بار دیگر در پایان منظومه، به نام گویندهٔ آن تصریح شده است. عبارت پشت برگهٔ اول چنین است: «کتاب برزونامه، تصنیف مولانا شمس‌الدین محمد بن احمد میر بن محمد میر خم...» و عبارت پایانى منظومه، این‌چنین است: «تمام شد کتاب برزونامه از گفته مولانا شمس محمد کوسج...».

آثار ویدئویی و صوتی مرتبط با این منبع
بخش ۱ - کتاب برزونامه بخش ۲ - در حق خواجه صحابه بخش ۳ - آغاز داستان برزو بخش ۴ - زادن برزوی سهراب، پسر زاده رستم بخش ۵ - رسیدن افراسیاب به شنگان بخش ۶ - آمدن گرسیوز و بردن برزو پیش افراسیاب بخش ۷ - آموختن برزوی رزم از دلیران افراسیاب بخش ۸ - لشکر کشیدن برزو به سوی ایران قسمت اول بخش ۹ - لشکر کشیدن برزو به سوی ایران قسمت دوم بخش ۱۰ - لشکر کشیدن برزو به سوی ایران قسمت سوم بخش ۱۱ - لشکر کشیدن برزو به سوی ایران قسمت چهارم بخش ۱۲ - آمدن بیژن و آوردن برزوی رستم زال را قسمت اول بخش ۱۳ - آمدن بیژن و آوردن برزوی رستم زال را قسمت دوم بخش ۱۴ - آمدن بیژن و آوردن برزوی رستم زال را قسمت سوم بخش ۱۵ - آمدن بیژن و آوردن برزوی رستم زال را قسمت چهارم بخش ۱۶ - آشنایی دادن شهرو میان رستم و برزوی بخش ۱۷ - آمدن سوسن جادو به ایران به گرفتن پهلوانان بخش ۱۸ - گرفتار شدن پهلوانان ایران به مکر سوسن مطرب بخش ۱۹ - گفتار در گرفتار شدن طوس به دست سوسن رامشگر بخش ۲۰ - گفتار در گرفتار شدن گودرز کشواد به دست سوسن رامشگر بخش ۲۱ - گفتار در گرفتار شدن گیو گودرز به دست سوسن به صحرای ایران بخش ۲۲ - گفتار در گرفتار شدن گستهم به دست سوسن رامشگر بخش ۲۳ - رزم پیلسم با بیژن و گرفتار شدن بیژن به دست او بخش ۲۴ - گفتار در مناظره کردن فرامرز دستان سام با پیلسم بخش ۲۵ - گفتار در جنگ کردن دستان سام با پیلسم و آمدن رستم در آن رزمگاه با سپاه بخش ۲۶ - گفتار در رزم رستم با پیلسم و رسیدن فرامرز با لشکر بخش ۲۷ - آمدن فرامرز لشکر آوردن از سیستان رزم رستم و پیلسم سقلابی بخش ۲۸ - گفتار در رزم برزو و دستان و رسیدن افراسیاب با لشکر در آن رزمگاه قسمت اول بخش ۲۹ - گفتار در رزم برزو و دستان و رسیدن افراسیاب با لشکر در آن رزمگاه قسمت دوم بخش ۳۰ - جنگ رستم زال زر با پیلسم سقلابی قسمت اول بخش ۳۱ - جنگ رستم زال زر با پیلسم سقلابی قسمت دوم بخش ۳۲ - آرزوی خواستن برزوی از کیخسرو بن سیاوخش بخش ۳۳ - بیرون آوردن پهلوانان ایران از بند پیلسم