درباره عیوقی

عَیّوقی از سرایندگان اوایل سدهٔ پنجم ه ق. و سرایندهٔ مثنوی ورقه و گلشاه است. از زندگی او اطلاعات زیادی در دست نیست. او مثنوی خود را به نام سلطان محمود کرده و از آن‌جا که این سلطان را با کنیهٔ «ابوالقاسم» و لقب «سلطان غازی» یاد کرده، بی‌تردید منظور سلطان محمود غزنوی بوده‌است. بنا بر گفتهٔ احمد آتش، عیوقی در نوبهاری، ورقه و گلشاه را سروده و به‌عنوان عیدانه به سلطان محمود پیشکش کرده‌است. صفا هم به همین دلایل، سلطان غازی را محمود می‌داند و بر این باور است که واژگان، مفردات و عبارات مثنوی این حدس را تقویت می‌کند.
عَیّوقی به‌خاطر سرودن منظومهٔ عشقی وَرْقه و گُل‌شاه معروف است ولی از چندوچون زندگی او آگاهی زیادی در دست نیست. او مثنوی دیگری در بحر رمل مسدس و قصایدی نیز داشته‌است. عیوقی در بخشی از منظومه ورقه و گلشاه به ناکامی عشقی خود نیز اشاره‌ای دارد و از روزگار خود و «نامردمی» برخی افراد که مانع خوشبختی او شده‌اند گلایه می‌کند.
با توجه به زبان متوسط و توصیفاتی که عیوقی در این داستان می‌کند (برای نمونه پخت‌وپز گلشاه برای ورقه در حالی که گلشاه زن شاه شام است) به نظر می‌آید که عیوقی از طبقه متوسط و پایین جامعه بوده‌است.
وَرْقه و گُلشاه منظومهٔ عاشقانه‌ای است به زبان فارسی با بیش از دو هزار بیت در بحر متقارب.
این منظومه از نخستین منظومه‌های داستانی فارسی در سدهٔ چهارم و اوایل سدهٔ پنجم هجری است. عیوقی داستان ورقه و گل‌شاه را از داستان‌های عربی برگرفته‌بود و سرچشمهٔ آن را با سرچشمهٔ عربی داستان لیلی و مجنون نظامی یکی دانسته‌اند.
ورقه و گلشاه با داستان عاشقانه و کهن عروه و عفرا که در سدهٔ چهارم معروف بوده همانندی و نزدیکی دارد. طبق نوشتهٔ خود عیوقی، داستان اثر بر اساس عروه و عفراست. منظومهٔ ورقه و گل‌شاه عیوقی داستان دلدادگی عاشق و معشوق است و با زبانی ساده و بی‌پیرایه بیان شده، در حالی که در منظومه لیلی و مجنون نظامی با استعاره و کنایه و انواع آرایه‌های بدیعی بازگو شده‌است.
ورقه و گلشاه از قدیمی‌ترین درپیوست‌های بزمی زبان فارسی است و نخستین بار احمد آتش، نسخه خطی آن را در کتابخانه استانبول یافت و زیر عنوان «یک مثنوی گم‌شده» معرفی کرد.
شانزده بین نخست منظومه ورقه و گلشاه که اشعار مقدمه آن و در ستایش خدا و پیامبر اسلام است بعدها به این متن افزوده شده است. این شانزده بیت گزیده‌ای است از ابیات مثنوی همای و همایون، سروده خواجوی کرمانی، شاعر معروف سده هشتم هجری. در این شانزده بیت، برخلاف بقیه متن دست‌نویس ورقه و گلشاه، حروف پ و چ با سه نقطه آمده و ذال‌ها، جز در کلمه خداوند، همه‌جا دال نوشته شده است.

آثار ویدئویی و صوتی مرتبط با این منبع
بخش ۱ - طبق نظر محققان شانزده بیت ابتدایی توسط نسخه برداران اضافه شده و از همای و همایون خواجوی کرمانی وام گرفته شده است بخش ۲ - در ستایش سلطان محمود رحمه الله بخش ۳ - آغاز قصه بخش ۴ - بردن گلشاه را از حی بخش ۵ - شعر گفتن ربیع ابن عدنان بخش ۶ - چنین گفت آنگه به فرمانبران بخش ۷ - شعر گفتن ورقه در هجر گلشاه بخش ۸ - سخن گفتن ورقه با پدر و جواب دادن پدرش بخش ۹ - شعر گفتن ورقه بخش ۱۰ - شدن لشکر بنی شیبه به حی بنی ضبه بخش ۱۱ - شعر گفتن ربیع ابن عدنان بخش ۱۲ - شعر گفتن ورقه در مرگ پدر بخش ۱۳ - کنون بشنو ای خال ِ آزاد مرد بخش ۱۴ - چو شد یار با بارهٔ گام زن بخش ۱۵ - جنگ کردن پسر ربیع با گلشاه بخش ۱۶ - گرفتار شدن گلشاه بخش ۱۷ - رهایی یافتن گلشاه بخش ۱۸ - صفت غلام ورقه و دستوری خواستن از وی به چاره ساختن بخش ۱۹ - صفت خواندن ورقه مادر گلشاه را و زاری کردن بخش ۲۰ - پیمان بستن ورقه و گلشاه بخش ۲۱ - رفتن ورقه بهٔمن بخش ۲۲ - شب و روز کردش برفتن شتاب بخش ۲۳ - بیرون رفتن ورقه از شهر یمن به جنگ کردن بخش ۲۴ - رفتن شاه شام به دیدن گلشاه بخش ۲۵ - نوحه کردن گلشاه بخش ۲۶ - شعر گفتن گلشاه در هجر ورقه بخش ۲۷ - بگفت این و بر دوست بگریست زار بخش ۲۸ - مرو را جهازی نکو ساختند بخش ۲۹ - بردن گلشاه به شام بخش ۳۰ - چو گلشه سوی شام شد مستمند بخش ۳۱ - بازگشتن ورقه به حی بنی شیبه بخش ۳۲ - شعر گفتن ورقه در هجر گلشاه بخش ۳۳ - زاری کردن ورقه بخش ۳۴ - آگاهی ورقه از مکرعم بخش ۳۵ - رفتن ورقه به شام بخش ۳۶ - دیدن ورقه و گلشاهٔکدیگر را بخش ۳۷ - بازگشتن ورقه از شام بخش ۳۸ - شعر گفتن ورقه بخش ۳۹ - چو گفت این، بگفتش که ای رادمرد بخش ۴۰ - شعر گفتن ورقه بخش ۴۱ - مردن ورقه و خبریافتن گلشاه بخش ۴۲ - شعر گفتن گلشاه بخش ۴۳ - سه روز و سه شب همچنان در عذاب بخش ۴۴ - رفتن شاه شام با گلشاه بر سر گور ورقه بخش ۴۵ - شکوهٔ شاعر بخش ۴۶ - باقی قصه ورقه و گلشاه