درباره کمال‌الدین اسماعیل

کمال‌الدین اسماعیل بن محمد بن عبدالرزاق اصفهانی، معروف به خلاق‌المعانی، شاعر ایرانی نیمهٔ نخست قرن هفتم هجری، و آخرین قصیده‌سرای بزرگ ایران در اوان حمله مغول است که در گیرودار هجوم‌ها و قتل‌عام‌های آنان از میان رفت. آرامگاه وی در اصفهان خیابان کمال داخل پارک کمال واقع است.
جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی چهار فرزند و بقولی دو پسر داشت که خلاق‌المعانی سرآمد همه آنان و فرزند راستین پدر در شعر و شاعری گردید. علت اشتهار او را به خلاق‌المعانی، آن دانسته‌اند که در شعر او معانی باریک نهفته‌است که بعد از چند نوبت که مطالعه کنند ظاهر می‌شود. وی نیز مانند پدر روزگار را در مدح اکابر اصفهان و شاهان معاصر خود گذرانیده بود. از جمله ممدوحان او یکی رکن‌الدین مسعود از آل صاعد اصفهان است. دیگر از ممدوحان مشهور وی پسر محمد خوارزمشاه است. دیگر از ممدوحان مشهور کمال‌الدین اسماعیل، حسام‌الدین اردشیر پادشاه باوندی مازندران و اتابک سعد بن زنگی هستند. کمال‌الدین اسماعیل دوره وحشتناک حمله مغول را به تمامی درک کرده و به چشم خویش قتل‌عام مغول را به سال ۶۳۳ هجری قمری در اصفهان دید.
کمال‌الدین اسماعیل دو سال بعد از حمله مغول یعنی به سال ۶۳۵ هجری قمری به دست مغولی به قتل رسید.
کمال‌الدین اسماعیل به استادی و مهارت درآوردن معانی دقیق شهرت وافر دارد؛ و اعتقاد ناقدان سخن بدو تا حدی بود که او را بر پدرش ترجیح نهاده و خلاق‌المعانی لقب داده‌اند. وی علاوه بر باریک‌اندیشی و دقت در خلق معانی در التزامات دشوار و تقید به آوردن ردیف‌های مشکل نیز شهرت دارد، چنان‌که بعضی از قصاید او را که به این التزامات و قیود سروده شده بعد از وی جواب نتوانستند گفت.
کمال الدین اسماعیل شاعری بسیار دانا و نغزگو و باهوش بود و چنان در ریختن معانی مستتر در شعر مهارت داشت که به خلاق‌المعانی اشتهار یافت. از ویژگی‌های شعر او معانی دقیق و ظریف مضمر و پنهان است که باید چند نوبت مطالعه و دقت نمود تا آن‌ها را دریافت. او شاعری مداح بود ولی در لابلای مدایح نکات حکمی و زیبایی قرار می‌داد که سرایش او را بارها زیبا و زیباتر می‌نمود.

در ویکی پدیا بیشتر بخوانید

آثار ویدئویی و صوتی مرتبط با این منبع
شمارهٔ ۱ - و له یمدح الامام الاعظم الصّدر السّعید الشهیّد رکن الدّین مسعود بن ساعد شمارهٔ ۲ - و له یمدح المرلی رکن الدین مسعود حین انصرافه من خوارزم و یذکر ماجری شمارهٔ ۳ - و قال ایضایمدحه شمارهٔ ۴ - ایضا له یمدح الصّدر العالم نورالدّین المنشی شمارهٔ ۵ - وله ایضاً فیه شمارهٔ ۶ - و قال ایضاًَ یمدح الّصدر الّسعید رکن الدّین صامد و یصف الشّمس شمارهٔ ۷ - و قال ایضآ یمدح الصّدر المعظّم فخر الدّین شمارهٔ ۸ - و له ایضا فی رمد عینه شمارهٔ ۹ - وله ایضآ عند عیادته ایّام شمارهٔ ۱۰ - و قال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۱۱ - وقال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۱۲ - و قال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۱۳ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۴ - وقال ایضاً فی الزهد وترک الدنیاوالموعظة والحکمة شمارهٔ ۱۵ - و قال ایضاً یمدحه و یلتمس الفروه «در این قصیده التزام موکند» شمارهٔ ۱۶ - وقال ایضآ یمدح الصّدر السّعید عمادالاسلام الخجندی نورالله ضریحه شمارهٔ ۱۷ - وله ایضآ یمدحه شمارهٔ ۱۸ - ایضاً له شمارهٔ ۱۹ - و قال ایضآ یمدحه شمارهٔ ۲۰ - و قال ایضآ فیه ویصف الازار و الخشبه الموضوعه فی داره شمارهٔ ۲۱ - ایضاً له شمارهٔ ۲۲ - و له فی المولی رکن الدّین مسعود و انفذها بخوارزم شمارهٔ ۲۳ - و قال ایضاً یمدح الصّدر السعیّد رکن الدّین مسعود و یلتمس الوظیفه شمارهٔ ۲۴ - و قال ایضآ یمدح الصّدر المعظّم فخر الدّین شمارهٔ ۲۵ - و قال ایضآ یمدحه شمارهٔ ۲۶ - و قال ایضاً شمارهٔ ۲۷ - فی النصیحه شمارهٔ ۲۸ - وقال ایضاًفی النصیحة شمارهٔ ۲۹ - و له ذوالرّدفین من الماضی الی المستقبل فی مدحه شمارهٔ ۳۰ - و له ایضاً یمدحه حین وصول بشارة انصافه شمارهٔ ۳۱ - و قال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۳۲ - و قال ایضاً شمارهٔ ۳۳ - و قال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۳۴ - و قال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۳۵ - و قال ایضاً شمارهٔ ۳۶ - وله یمدحه ببلد الری و بهنیّه بالنیروز.! شمارهٔ ۳۷ - وله یمدحه ببلد الری و بهنیه بالنیروز.! شمارهٔ ۳۸ - وله ایضاً یمدح الملک المعظم مظفرالدّین الاعظم شمارهٔ ۳۹ - وله ایضاً شمارهٔ ۴۰ - وله ایضآ یمدحه شمارهٔ ۴۱ - وله ایضاً فیه شمارهٔ ۴۲ - ایضاً له یمدح الملک العادل اصفهبد المازندران شمارهٔ ۴۳ - وله ایضاً فیه شمارهٔ ۴۴ - وله فی الصّاحب شهاب الدّین عزیزان شمارهٔ ۴۵ - وقال ایضایمدح الصّاحب السّعیدشرف الدّین معین الاسلام علی بن الفضل حین بناء المدرسة باصفهان شمارهٔ ۴۶ - و له ایضا یمدحه شمارهٔ ۴۷ - و له ایضا یمدحه شمارهٔ ۴۸ - وقال ایضاً یمدح الملک المعظّم مظفّرالدّین محمّد بن المبارز صاحب ایک شمارهٔ ۴۹ - و قال ایضآ یمدح الصّدر السّعید عمادالاسلام الخجندی شمارهٔ ۵۰ - و قال ایضاً بمدحه شمارهٔ ۵۱ - و قال ایضاً شمارهٔ ۵۲ - وله ایضاً شمارهٔ ۵۳ - و قال ایضاً شمارهٔ ۵۴ - وله یمدح الملک السّعیدسعدبن زنگی رحمة الله شمارهٔ ۵۵ - و قال ایضاض یمدحه «نظرنامه» شمارهٔ ۵۶ - ایضاً له شمارهٔ ۵۷ - و قال ایضآ یمدح الصّدر السّعید رکن الدّین صاعد شمارهٔ ۵۸ - وقال ایضاً و یذکر فیه مصالة الصّدر السّعید رکن الدّین مسعود صاعد و صدر الدّین عمر الخجندی شمارهٔ ۵۹ - وقال ایضا یمدح الاتابک الاعظم سعد بن زنگی طاب ثراواه اوان استخلاصه من المواخذه شمارهٔ ۶۰ - و له ایضا یمدحه شمارهٔ ۶۱ - وله یمدح المولی رکن الدّین صاعد شمارهٔ ۶۲ - فی مرثیة ابنه لمّا هلک بالغرق شمارهٔ ۶۳ - و قال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۶۴ - ایضاً له شمارهٔ ۶۵ - وقال ایضآ یمدحه ویصف القصر شمارهٔ ۶۶ - الهزلیّات والاهاجی و الشّکایة وله فی هجو ضیاءالّدین المزدقانی شمارهٔ ۶۷ - و قال ایضاً شمارهٔ ۶۸ - وله ایضاً فیه شمارهٔ ۶۹ - ایضاً له شمارهٔ ۷۰ - وله ایضاً یمدحه شمارهٔ ۷۱ - وله ایضاً یمدحه و یعاتبه فیها شمارهٔ ۷۲ - ایضاً له شمارهٔ ۷۳ - و قال ایضآ یمدحه شمارهٔ ۷۴ - و له ایضاً یمدحه شمارهٔ ۷۵ - و قال ایضاً شمارهٔ ۷۶ - و له ایضاً و یهنئه بولادة ابنه جلال الاسلام شمارهٔ ۷۷ - و قال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۷۸ - وله ایضاً شمارهٔ ۷۹ - وله ایضاً شمارهٔ ۸۰ - وقال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۸۱ - وقال ایضاًیمدح الاتابک الاعظم سعدبن زنگی طاب ثراه ویصف الفرس شمارهٔ ۸۲ - وقال ایضاًفی مدح الاتابک الاعظم مظفّرالدّنیاوالدّین ابی بکر بن سعد زنگی طاب مثواه و یصف الفلک شمارهٔ ۸۳ - و قال ایضآ یمدحه و یذکر فیها احتراق الببوت شمارهٔ ۸۴ - وقال ایضا یمدحه شمارهٔ ۸۵ - ایضاًله ویمدح السّلطان غیاث الدّین بیرشاه بن محمّد و یصف الفرس شمارهٔ ۸۶ - سوگند نامه شمارهٔ ۸۷ - و قال ایضآ یمدح الصّدر السّعید رکن الدّین صاعد شمارهٔ ۸۸ - و قال ایضاً یمدح الصدر السّعید رکن الدیّن صاعد شمارهٔ ۸۹ - و قال ایضاً یمدح الصّاحب شهاب الدّین عزیزان الساوی شمارهٔ ۹۰ - و له ایضا فی مذمة الشعراء شمارهٔ ۹۱ - فی الّذم شمارهٔ ۹۲ - فی الامیر الاسفهسلّار مؤیّدالدّین اتابک یزد شمارهٔ ۹۳ - وله ایضآ یمدحه شمارهٔ ۹۴ - و قال ایضاً شمارهٔ ۹۵ - و قال ایضا یمدحه شمارهٔ ۹۶ - وله ایصاً یمدحه شمارهٔ ۹۷ - وله ایضاً یمدحه شمارهٔ ۹۸ - وله ایضاً یمدحه و یذکر الشیّب شمارهٔ ۹۹ - وقال ایضاً و یلتمس الفرس شمارهٔ ۱۰۰ - وقال ایضاً فی النصیحة شمارهٔ ۱۰۱ - وقال ایضاٌ و یصف الشیب شمارهٔ ۱۰۲ - وقال ایضاً یمدح الصّاحب الکبیر نظام الملک شمارهٔ ۱۰۳ - و قال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۱۰۴ - وله لیضآ یمدحه شمارهٔ ۱۰۵ - وقال ایضاٌفی الموعظة شمارهٔ ۱۰۶ - و قال ایضآ یمدحه شمارهٔ ۱۰۷ - و قال ایضآ یمدح الصّدر السّعید رکن الدّین صاعد شمارهٔ ۱۰۸ - و قال ایضآ یمدح الصّدر السّعید رکن الدّین صاعد شمارهٔ ۱۰۹ - وقال ایضایمدح السلطان علاءالدنیا والدین تکش بن خوارزمشاه انارالله برهانه شمارهٔ ۱۱۰ - و قال ایضاً شمارهٔ ۱۱۱ - وقال ایضاً یمدح الامیر الکبیر السعّید ضیاء الدّین احمد بن ابی بکر البیا بانکی شمارهٔ ۱۱۲ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۱۳ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۱۴ - و قال ایضاً یمدح الصدر السعید بهاء الدین عبدوس شمارهٔ ۱۱۵ - وله ایضاً فی صفة الفرس شمارهٔ ۱۱۶ - و قال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۱۱۷ - و قال ایضا یمدح الصّدر رکن الدّین شمارهٔ ۱۱۸ - ایضاً له شمارهٔ ۱۱۹ - و قال ایضاً شمارهٔ ۱۲۰ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۲۱ - و قال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۱۲۲ - و قال ایضآ یمدح الصّذر السّعید رکن الدّین صاعد شمارهٔ ۱۲۳ - وله یمدح الصّاحب جلال الدّین شمارهٔ ۱۲۴ - و له ایضا یمدح ملک الشّعراء رکن الدین دعوی دار شمارهٔ ۱۲۵ - وله ایضا یمدحه و یهنّیه بالزّفاف شمارهٔ ۱۲۶ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۲۷ - کتب الیه بعض اصد قائه شمارهٔ ۱۲۸ - و قال ایضاً یمدح الصّاحب المعظّم نظام الدّین محمّد طاب ثراه شمارهٔ ۱۲۹ - و قال ایضا فی الجربات شمارهٔ ۱۳۰ - و قال ایضآ یمدح الصّدر السّعید رکن الدّین صاعد شمارهٔ ۱۳۱ - و قال ایضآ یمدح الصّاحب المعّظم نظام الدّین محمّد طاب ثراه و یصف الدّوات شمارهٔ ۱۳۲ - و قال ایضاً یمدح الصّدر السّعید رکن الدیّین صاعد شمارهٔ ۱۳۳ - در مرثیهٔ پسر خود گوید شمارهٔ ۱۳۴ - فی الصّدر رشید الدّین شمارهٔ ۱۳۵ - و قال ایضا ویرتی فیه والده شمارهٔ ۱۳۶ - و قال ایضاً یمدح سلطان الشّریعهٔ رکن الدّین شمارهٔ ۱۳۷ - وله ایضاً یمدحه و یذکر عقداً شرعیاً شمارهٔ ۱۳۸ - و قالایضاً یمدحه شمارهٔ ۱۳۹ - وله ایضا یمدحه شمارهٔ ۱۴۰ - وله ایضا یمدحه شمارهٔ ۱۴۱ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۴۲ - و قال ایضاً شمارهٔ ۱۴۳ - و قال ایضاً شمارهٔ ۱۴۴ - و قال ایضاً شمارهٔ ۱۴۵ - وقال ایضا یمدح الصدر السّعید رکن الدّین صاعد شمارهٔ ۱۴۶ - وقال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۱۴۷ - و قال ایضآ یمدح الصّدر السّعید صدر الّدین عمر الخجندی شمارهٔ ۱۴۸ - وقال ایضا یمدح السلطان جلال الدنیاوالدین منکرنی بن محمدبن خوارزمشاه شمارهٔ ۱۴۹ - ایضاً له یمدح الصّاحب تاج الدّین شرف الملک علی بن کریم الشرق شمارهٔ ۱۵۰ - و قال ایضآ یمدحه شمارهٔ ۱۵۱ - و قال ایضا و ارسل الیه شمارهٔ ۱۵۲ - و قال ایضاً شمارهٔ ۱۵۳ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۵۴ - وقال ایضآ یمدحه شمارهٔ ۱۵۵ - و قال ایضا شمارهٔ ۱۵۶ - فاجابه شمارهٔ ۱۵۷ - وله فی الصدر شرف الدین افتخار العراق علی ادام الله ظله شمارهٔ ۱۵۸ - و له یمدحه ویهنّئه بالعود من السفر مع الخلعة شمارهٔ ۱۵۹ - وقال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۱۶۰ - ایضاً له شمارهٔ ۱۶۱ - وقال ایضایمدحه شمارهٔ ۱۶۲ - و قال ایضآ یمدح الصّدر السّعید رکن الدّین صاعد شمارهٔ ۱۶۳ - و قال ایضاً شمارهٔ ۱۶۴ - وله ایضاً فی التماس السّرج شمارهٔ ۱۶۵ - وله فی الامیر الحاجب همان الدّین الیاس شمارهٔ ۱۶۶ - ایضا له یمدح الملک السّعیدنصرة الدّین محمّدبن الحسین الخرمیل شمارهٔ ۱۶۷ - فی التوحید شمارهٔ ۱۶۸ - وله ایضاً فیه شمارهٔ ۱۶۹ - و قال ایضآ یمدح الصّدر السّعید رکن الّدین صاعد شمارهٔ ۱۷۰ - وقال ایضاً فی الموعظة شمارهٔ ۱۷۱ - وقال ایضاً فیه عند قدومه من السفر شمارهٔ ۱۷۲ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۷۳ - وقال ایضاً بمدح الصاحب عمیدالدین الفارسی شمارهٔ ۱۷۴ - و قال ایضا یمدحه شمارهٔ ۱۷۵ - در مدح رکن الدّین صاعد گوید شمارهٔ ۱۷۶ - و له ایضاً یمدحه بعد وفات ابیه و یذکر جلوسه القضاء الرباسه شمارهٔ ۱۷۷ - و قال ایضآ یمدحه شمارهٔ ۱۷۸ - وله ایضا یمحدح شمارهٔ ۱۷۹ - فی النصیحة ویتخلص بمدح الامام شهاب الدین السهروردی شمارهٔ ۱۸۰ - وله ایضاً یمدحه ببلد النّشابور شمارهٔ ۱۸۱ - و قال ایضآ یمدحه شمارهٔ ۱۸۲ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۸۳ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۸۴ - وله فی مرثیة الصّدر رئیس الدّین محمود رحمه الله شمارهٔ ۱۸۵ - و قال ایضاً یمدحه شمارهٔ ۱۸۶ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۸۷ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۸۸ - و قال ایضآ یمدحه شمارهٔ ۱۸۹ - وله ایضاً شمارهٔ ۱۹۰ - وقال ایضاً فی الموعظة والنصیحة شمارهٔ ۱۹۱ - وله فی مدیحه و یصف الرّمد شمارهٔ ۱۹۲ - و قال ایضاً شمارهٔ ۱۹۳ - وله ایضاً فیه