درباره خاقانی

افضل‌الدین بدیل بن علی خاقانی حقایقی شَروانی در سال ۵۲۰ (قمری) در شهر شَروان به دنیا آمد. تاریخ تولد او از اشاره‌های موجود در دیوان به‌دست آمده‌است. پدرش نجیب‌الدین علی مروی درودگر (نجار) بود. مادر او مسیحی نسطوری بود که به اسلام گرویده بود. عمویش کافی‌الدین عمر، طبیب و فیلسوف بود و خاقانی تا بیست‌وپنج سالگی در سایهٔ حمایت او بود و در نزد او انواع علوم ادبی و حکمی را فرا گرفت. چندی نیز در خدمت ابوالعلاء گنجه‌ای شاعر بزرگ معاصر خود که در دستگاه شروانشاهان به‌سر می‌برد، کسب فنون شاعری کرد. پس از آنکه ابوالعلاء وی را به خدمت خاقان منوچهر شروانشاه معرفی کرد لقب «خاقانی» بر او نهاد. از آن پس خاقانی نزدیک به چهل سال وابسته به دربار شروانشاهان و در خدمت منوچهر شروانشاه، و پسر و جانشین او اخستان شروانشاه بود.

در حدود سال ۵۵۰ به امید دیدار استادان خراسان و دربارهای مشرق روی به عراق نهاد و تا ری رفت. در آنجا بیمار شد، و والی ری او را از ادامه سفر بازداشت و خاقانی مجبور به بازگشت به «حبسگاه شروان» گشت. پس از مدتی توقف در شروان به قصد حج و دیدن امرای عراقین از شروانشاه اجازهٔ سفر گرفت و در زیارت مکه و مدینه چندین قصیده سرود. در حدود سال ۵۵۱ یا ۵۵۲ سرگرم سرودن مثنوی تحفةالعراقین بود. در راه سفر به بغداد، از ایوان مدائن گذر کرد و قصیدهٔ غرای خود را دربارهٔ آن ساخت.

در بازگشت به شروان باز خاقانی به دربار شروانشاه پیوست. لیکن میان او و شروانشاه به علت نامعلومی کدورت ایجاد شد، و آنچنان‌که از قصیده‌های حبسیه که در دیوانش ثبت است برمی‌آید یک‌سالی را در حبس گذراند. بعد از چندی در حدود سال ۵۶۹ قمری به سفر حج رفت و بعد از بازگشت به شروان در سال ۵۷۱ فرزند بیست‌سالهٔ خود رشیدالدین را از دست داد و بعد از آن مصیبت مرگ همسر و مصائب دیگر بر او وارد شد. از آن پس میل به عزلت یافت و از خدمت دربار شروانشاهان کناره گرفت. در اواخر عمر در تبریز به سر می‌برد و در همان شهر درگذشت و در مقبرةالشعرا در محله سرخاب تبریز مدفون شد. سال وفات او را ۵۹۵ و هم ۵۸۲ نوشته‌اند.
در ویکی پدیا بیشتر بخوانید

آثار ویدئویی و صوتی مرتبط با این منبع
شمارهٔ ۱ - در یکتاپرستی و ستایش حضرت خاتم الانبیاء شمارهٔ ۲ - مطلع دوم شمارهٔ ۳ - در پند و اندرز و مدح پیامبر بزرگوار شمارهٔ ۴ - در حکمت و موعظه و مدح خاتم الانبیا (ص) شمارهٔ ۵ - در نعت پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله شمارهٔ ۶ - در پند و اندرز و معراج حضرت ختمی مرتبت شمارهٔ ۷ - در مباهات و نکوهش حسودان شمارهٔ ۸ - در شکایت از حبس و بند و مدح عظیم الروم عز الدوله قیصر شمارهٔ ۹ - این قصیدهٔ را ارتجالا در مدح شروان شاه منوچهر و صفت شکارگاه او و بنای بند باقلانی سروده است شمارهٔ ۱۰ - رشید الدین وطوط در مدح خاقانی قصیده‌ای مشتمل بر سی و یک بیت سرود و برای او فرستاد که اولش این است «ای سپهر قدر را خورشید و ماه وی سریر فضل را دستور و شاه» «افضل الدین بوالفضایل بحر فضل فیلسوف دین فزای کفرکاه» خاقانی در جواب وی گفته است شمارهٔ ۱۱ - در صفت عشق و مدح شیخ الاسلام ناصر الدین ابراهیم شمارهٔ ۱۲ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۳ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۴ - مطلع چهارم شمارهٔ ۱۵ - در ستایش ابوالمظفر جلال الدین شروان شاه شمارهٔ ۱۶ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۷ - این قصیدهٔ را منطق الطیر گویند مطلع اول در وصف صبح و مدح کعبه و مطلع ثانی در وصف بهار و مدح پیامبر بزرگوار شمارهٔ ۱۸ - مطلع دوم (منطق الطیر) شمارهٔ ۱۹ - در مدح خاقان اکبر شروان شاه منوچهربن فریدون و بستن سد باقلانی و التزام صبح در هر بیت شمارهٔ ۲۰ - مطلع دوم شمارهٔ ۲۱ - مطلع سوم شمارهٔ ۲۲ - مطلع چهارم شمارهٔ ۲۳ - سوگند نامه و مدح رضی الدین ابونصر نظام الملک وزیر شروان شاه شمارهٔ ۲۴ - در تحسر و تالم از مرگ کافی افدین عمربن عثمان عموی خود گوید شمارهٔ ۲۵ - در حسب حال و شکایت از استرداد ملکی که بوی داده بودند شمارهٔ ۲۶ - در شکایت از زندان شمارهٔ ۲۷ - در فقر و گوشه نشینی و گله از سفر شمارهٔ ۲۸ - در مدح عموی خود کافی الدین شروانی شمارهٔ ۲۹ - در مدح دستور اعظم مختار الدین شمارهٔ ۳۰ - وله ایضا شمارهٔ ۳۱ - در مدح خواجه همام الدین حاجب و یاد کردن از مرگ منوچهر شمارهٔ ۳۲ - در مدح صفوة الدین بانوی شروان شاه شمارهٔ ۳۳ - در مدح خاقان کبیر ابوالمظفر اخستان شروان شاه و ملکه شمارهٔ ۳۴ - در مدح صفوة الدین بانوی شروان شاه شمارهٔ ۳۵ - در بی‌اعتنایی به دنیا شمارهٔ ۳۶ - قصیده شمارهٔ ۳۷ - در مرثیهٔ سپهبد کیالواشیر شمارهٔ ۳۸ - در رثاء بهاء الدین احمد شمارهٔ ۳۹ - در ستایش صفوة الدین بانوی شروان شاه اخستان شمارهٔ ۴۰ - قصیده شمارهٔ ۴۱ - قصیده شمارهٔ ۴۲ - در تهنیت ولادت فرزند اخستان شاه شمارهٔ ۴۳ - تجدید مطلع شمارهٔ ۴۴ - دربارهٔ بیماری خود شمارهٔ ۴۵ - در ستایش عز الدوله شمارهٔ ۴۶ - در ستایش اتابک اعظم مظفر الدین قزل ارسلان عثمان بن ایلدگز شمارهٔ ۴۷ - مطلع دوم شمارهٔ ۴۸ - قصیده شمارهٔ ۴۹ - قصیده شمارهٔ ۵۰ - در رثاء امام محمد بن یحیی و حادثهٔ حبس سنجر در فتنهٔ غز شمارهٔ ۵۱ - قصیده شمارهٔ ۵۲ - در رثاء زوجهٔ خود شمارهٔ ۵۳ - قصیده شمارهٔ ۵۴ - در ستایش رکن الدین محمد بن عبد الرحمن طغان یزک شمارهٔ ۵۵ - وقتی او را از رفتن به خراسان منع می‌کردند مشتاقانه این قصیدهٔ را سرود شمارهٔ ۵۶ - قصیده شمارهٔ ۵۷ - قصیده شمارهٔ ۵۸ - این قصیدهٔ را در جواب امام مجد الدین سروده و به مدح شاه اخستان پایان داده است شمارهٔ ۵۹ - در رثاء خانوادهٔ خود شمارهٔ ۶۰ - در شکایت از روزگار شمارهٔ ۶۱ - تجدید مطلع شمارهٔ ۶۲ - در ستایش منوچهر بن فریدون شروان شاه شمارهٔ ۶۳ - قصیده شمارهٔ ۶۴ - در ستایش ابو المظفر اخستان شروان شاه شمارهٔ ۶۵ - مطلع دوم شمارهٔ ۶۶ - مطلع سوم شمارهٔ ۶۷ - این قصیدهٔ را نهزة الارواح و نزهة الاشباح گویند و در کعبهٔ معظمه انشاء کرده مطلع اول صفت عشق و مقصد صدق کند و باز شرح منازل و مناسک راه کعبه دهد از بغداد تا مکه شمارهٔ ۶۸ - مطلع دوم شمارهٔ ۶۹ - مطلع سوم شمارهٔ ۷۰ - در ستایش مظفر الدین قزل ارسلان ایلدگز شمارهٔ ۷۱ - مطلع دوم شمارهٔ ۷۲ - مطلع سوم شمارهٔ ۷۳ - قصیده شمارهٔ ۷۴ - قصیده شمارهٔ ۷۵ - قصیده شمارهٔ ۷۶ - در شکایت از زندان شمارهٔ ۷۷ - در ستایش شروان شاه شمارهٔ ۷۸ - ایضا در مرثیهٔ خانوادهٔ خود شمارهٔ ۷۹ - در ستایش نصرة الدین ابوالمظفر اصفهبد لیالواشیر پادشاه مازندران شمارهٔ ۸۰ - مطلع دوم شمارهٔ ۸۱ - این قصیدهٔ را حرز الحجاز خوانند در کعبهٔ علیا انشاء کرده و بر بالین مقدس پیغمبر اکرم صلوات الله علیه در یثرب به پایان آورده شمارهٔ ۸۲ - این قصیدهٔ به نام کنز الرکاز است و خاقانی آن را در ستایش پیغمبر اکرم و در جوار تربت مقدس آن حضرت سروده است شمارهٔ ۸۳ - قصیده شمارهٔ ۸۴ - در نکوهش و ملامت حسودان شمارهٔ ۸۵ - قصیده شمارهٔ ۸۶ - در رثاء امام شهاب الدین شمارهٔ ۸۷ - در رثاء امام شهاب الدین ابوالفضائل شروانی شمارهٔ ۸۸ - قصیده شمارهٔ ۸۹ - قصیده شمارهٔ ۹۰ - در ستایش اتابک منصور فرمانروای شماخی و ابوالمظفر شروان شاه شمارهٔ ۹۱ - مطلع دوم شمارهٔ ۹۲ - این قصیدهٔ را در زمان کودکی در ستایش فخر الدین منوچهر بن فریدون شروان شاه سروده است شمارهٔ ۹۳ - در بیان عشق و گوشه نشینی و ستایش عصمة الدین خواهر منوچهر شمارهٔ ۹۴ - قصیده شمارهٔ ۹۵ - در رثاء امام ابو عمر و اسعد شمارهٔ ۹۶ - در بیماری فرزند و تاثر از درگذشت وی گوید شمارهٔ ۹۷ - در حکمت و اندرز شمارهٔ ۹۸ - این قصیدهٔ را در مرثیهٔ فرزند خویش امیر رشید الدین سروده و آن را ترنم المصائب گویند شمارهٔ ۹۹ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۰۰ - در ستایش ملک ارسلان مظفر شمارهٔ ۱۰۱ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۰۲ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۰۳ - مطلع چهارم شمارهٔ ۱۰۴ - مطلع پنجم شمارهٔ ۱۰۵ - قصیده شمارهٔ ۱۰۶ - در ستایش صفوه الدین بانوی شروان شاه شمارهٔ ۱۰۷ - در ستایش ملک الوزرا زین الدین دستور عراق شمارهٔ ۱۰۸ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۰۹ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۱۰ - در ستایش علاء الدین آتسزبن محمد خوارزم شاه شمارهٔ ۱۱۱ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۱۲ - در پند و اندرز و ستایش رکن الدین مفتی خوی و رکن الدین عالم ری و تاج الدین رازی ابن امین الدین شمارهٔ ۱۱۳ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۱۴ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۱۵ - در رثاء امام عز الدین ابوعمر و اسعد شمارهٔ ۱۱۶ - در ستایش ملک الرسا شمس الدین محمودبن علی شمارهٔ ۱۱۷ - این قصیدهٔ را مذکورة الاسحار خوانند و در کعبهٔ معظمه انشاد کرده و در وصف مناسک حج و تخلص به مدح ملک الوزرا جمال الدین اصفهانی نموده که تعمیر حرم کرده بود و خواص مکه این قصیدهٔ را به زر نوشتند شمارهٔ ۱۱۸ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۱۹ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۲۰ - مطلع چهارم شمارهٔ ۱۲۱ - در ستایش فخر الدین منوچهر شروان شاه به التزام لفظ «عید» در هر بیت شمارهٔ ۱۲۲ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۲۳ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۲۴ - مطلع چهارم شمارهٔ ۱۲۵ - این قصیدهٔ بر بدیهه در ساحل باکو به نزدیک آتش خودسوز در وصف شکار کردن خاقان اکبر منوچهر شروان شاه شمارهٔ ۱۲۶ - قصیدهٔ مرآت الصفا، در حکمت و تکمیل نفس شمارهٔ ۱۲۷ - در ستایش فخر الدین شروان شاه منوچهر شمارهٔ ۱۲۸ - در رثاء امام محمد بن یحیی خراسانی و خفه شدن او به دست غزان شمارهٔ ۱۲۹ - در ستایش سلطان غیاث الدین محمد بن محمود بن محمد بن ملک شاه سلجوقی شمارهٔ ۱۳۰ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۳۱ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۳۲ - در ستایش بهاء الدین محمد دبیر خوارزم شاه تکش بن ایل ارسلان شمارهٔ ۱۳۳ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۳۴ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۳۵ - در مرثیهٔ شیخ الاسلام عمدة الدین محمد بن اسعد طوسی نیشابوری شافعی معروف به حفده شمارهٔ ۱۳۶ - در رثاء خانوادهٔ خود شمارهٔ ۱۳۷ - در وصف خاک مقدسی که از بالین حضرت ختمی مرتبت آورده بود شمارهٔ ۱۳۸ - در مدح عصمت الدین خواهر منوچهر و شفیع آوردن برای اجزاهٔ سفر شمارهٔ ۱۳۹ - در ستایش خراسان و آرزوی وصول به آن مدح صدر جهان محیی الدین شمارهٔ ۱۴۰ - در شکایت از روزگار شمارهٔ ۱۴۱ - باز هم در مرثیهٔ خانوادهٔ خویش شمارهٔ ۱۴۲ - در حماسه و نکوهش حسودان و سخنی در حکمت شمارهٔ ۱۴۳ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۴۴ - در موعظه و نصیحت و تخلص به ستایش بهاء الدین سعد بن احمد شمارهٔ ۱۴۵ - در مدح امام ناصر الدین ابراهیم شمارهٔ ۱۴۶ - در شکایت از روزگار و دوستان و ستایش تهمتن پهلوان شمارهٔ ۱۴۷ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۴۸ - در شکایت از روزگار و مدح پیغمبر بزرگوار و یاد از کعبهٔ معظمه شمارهٔ ۱۴۹ - هنگام حبس در عزلت و قناعت و تخلص به مدح خاتم انبیاء شمارهٔ ۱۵۰ - در شکایت و عزلت شمارهٔ ۱۵۱ - در دل‌تنگی و شکایت از روزگار و خوش‌دلی از گوشه‌گیری و قناعت شمارهٔ ۱۵۲ - در ستایش مظفر الدین قزل ارسلان ایلدگز شمارهٔ ۱۵۳ - در شکایت از روزگار و مردم شمارهٔ ۱۵۴ - در مرثیهٔ نصرةالدین ابوالمظفر اصفهبد کیالواشیر شمارهٔ ۱۵۵ - در شکایت و عزلت و تخلص به نعت پیامبر بزرگوار شمارهٔ ۱۵۶ - در شکایت از جهان و نعت خاتم پیغمبران شمارهٔ ۱۵۷ - در موعظه و گوشه‌گیری شمارهٔ ۱۵۸ - خاقانی درجواب ابوالفضایل احمد سیمگر گوید شمارهٔ ۱۵۹ - در ستایش جلال الدین ابوالفتح شروان شاه شمارهٔ ۱۶۰ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۶۱ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۶۲ - در مدح قاضی القضاة احمشاد شمارهٔ ۱۶۳ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۶۴ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۶۵ - در ستایش موفق الدین عبد الغفار شمارهٔ ۱۶۶ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۶۷ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۶۸ - هنگام عبور از مداین و دیدن طاق کسری شمارهٔ ۱۶۹ - در مدح ملک الوزراء زین‌الدین دستور عراق شمارهٔ ۱۷۰ - در مذمت مغرضان و حسودان شمارهٔ ۱۷۱ - در عزلت و قناعت و بی‌طمعی شمارهٔ ۱۷۲ - درستایش اصفهان شمارهٔ ۱۷۳ - در موعظه و تجرید و تخلص به مرگ عموی خود شمارهٔ ۱۷۴ - در تجرید و عزلت و قناعت و بی‌طمعی و شکایت از روزگار شمارهٔ ۱۷۵ - در مرثیهٔ قدوة الحکماء کافی‌الدین عم خویش شمارهٔ ۱۷۶ - در شکایت و عزلت و حبس و تخلص به نعت پیغمبر اکرم شمارهٔ ۱۷۷ - در مدح شروان شاه منوچهر شمارهٔ ۱۷۸ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۷۹ - در مدح ابوالمظفر شروان شاه شمارهٔ ۱۸۰ - در تغزل و شکایت شمارهٔ ۱۸۱ - در مدح پیغمبر اکرم (ص) شمارهٔ ۱۸۲ - در مدح پدر خویش علی نجار شمارهٔ ۱۸۳ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۸۴ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۸۵ - در عزلت و حکمت و موعظه و ریاضت و انتباه و ارشاد شمارهٔ ۱۸۶ - در تحقیق و وعظ و ذکر صفای صبح شمارهٔ ۱۸۷ - در عزلت و فقر و قناعت و تجرید شمارهٔ ۱۸۸ - در مدح عصمة الدین عمهٔ اخستان شمارهٔ ۱۸۹ - در مدح جلال الدین شروان شاه اخستان بن منوچهر شمارهٔ ۱۹۰ - در مدح ابوالفتح شروان شاه منوچهر شمارهٔ ۱۹۱ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۹۲ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۹۳ - در مدح ابو المظفر شروان شاه اخستان بن منوچهر شمارهٔ ۱۹۴ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۹۵ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۹۶ - در مدح خاقان اکبر منوچهر شروان شاه شمارهٔ ۱۹۷ - مطلع دوم شمارهٔ ۱۹۸ - مطلع سوم شمارهٔ ۱۹۹ - در مدح صفوة الدین بانو و بیان توفیق ادای حج او شمارهٔ ۲۰۰ - در تهنیت عید و مدح جلال الدین شروان شاه اخستان‌بن منوچهر شمارهٔ ۲۰۱ - مطلع دوم شمارهٔ ۲۰۲ - مطلع سوم شمارهٔ ۲۰۳ - این قصیدهٔ را تحفة الحرمین و تفاحة الثقلین خوانند در کعبهٔ معظمه انشاد کرده و پیش حظیرهٔ مقدس پیغمبر اکرم به عرض و اتمام آورده است شمارهٔ ۲۰۴ - مطلع دوم در وداع کعبه شمارهٔ ۲۰۵ - در حال بیماری به اشتیاق خراسان شمارهٔ ۲۰۶ - این مرثیه را از زبان قرة العین امیر رشید فرزند خود گوید شمارهٔ ۲۰۷ - مطلع دوم شمارهٔ ۲۰۸ - در مدح غیاث الدین محمد مسعود ملک‌شاه شمارهٔ ۲۰۹ - در شکایت از زمان و مذمت اقران شمارهٔ ۲۱۰ - در مرثیهٔ قدوة الحکما کافی الدین عم خود شمارهٔ ۲۱۱ - در مدح فخر الدین ابوالفتح منوچهر شروان‌شاه شمارهٔ ۲۱۲ - مطلع دوم شمارهٔ ۲۱۳ - مطلع سوم شمارهٔ ۲۱۴ - مطلع چهارم شمارهٔ ۲۱۵ - در مدح ابوالمظفر جلال الدین شروان‌شاه اخستان شمارهٔ ۲۱۶ - مطلع دوم شمارهٔ ۲۱۷ - در مذمت آب و هوای ری گوید شمارهٔ ۲۱۸ - در حکمت و قناعت و عزلت شمارهٔ ۲۱۹ - در مرثیهٔ وحید الدین شروانی شمارهٔ ۲۲۰ - امام مطلق نجم المله والدین ابوالفضایل احمد سیمگر در مدح خاقانی گفته بود شمارهٔ ۲۲۱ - در موعظه و حکمت و مرثیهٔ امام ناصر الدین ابراهیم شمارهٔ ۲۲۲ - در مدح ابوالمظفر جلال الدین شروان شاه اخستان شمارهٔ ۲۲۳ - در تهنیت عید و مدح خاقان کبیر ابوالمظفر اخستان بن منوچهر بن فریدون شمارهٔ ۲۲۴ - مطلع دوم