درباره ابن یمین فَرومَدی

ابن یمین (زاده ۶۶۴ – درگذشته ۷۴۶) با نام کامل امیر فخرالدین محمود بن امیر یمین‌الدین طغرایی مستوفی بیهقی فریومدی، شاعر و بزرگ‌ترین قطعه‌سرای ایرانی بود، که بخش اعظم زندگانی وی در روستای فرومد واقع در خراسان از حوالی سبزوار سپری شد. وی را به جهت شغل استیفاء و طغرانویسی در دربار، مستوفی و طغرایی می‌خواندند.

پدرش ترک‌نژاد بود و به روزگار سلطان محمد خدابنده، در روستای فَریومَد (فرومد) زمینی خرید و در آن‌جا ساکن شد. وی فردی ادیب و شاعر بوده‌است و در دستگاه حکومتی خواجه علاءالدین محمد فریومدی — صاحب دیوان و وزیر خراسان — به استیفاء و طغرانویسی اشتغال داشت. پدرش در شکل‌گیری استعداد شاعری ابن یمین تاثیر بسزایی داشت و از روزگار نوجوانی فرزندش، او را به مشاعره و مناظره وامی‌داشت. پدرش در سال ۷۲۲ ه.ق از دنیا رفت و در فریومد دفن شد.

تاریخ ولادت ابن یمین به طور مشخص، معلوم نیست اما از آنجا که در برخی از اشعارش به سال‌های ۷۰۳ و ۷۰۴ ه.ق اشاره داشته‌است و با توجه به اینکه اگر در آن تاریخ، بیست ساله بوده‌است، طبعا تاریخ ولادت او ۶۸۵ ه.ق بود‌ه‌است. او را متولد یکی از سال‌های ۶۶۳، ۶۶۵ و ۶۶۹ ه.ق نیز یاد کرده‌اند. وی دوران کودکی خویش را در زادگاهش، فریومد گذراند. از آنجا که شغل طغرایی و دیوانی در خاندان ابن یمین موروثی بوده‌است، ابن یمین نیز در جوانی به این شغل اشتغال داشت. او همچون پدرش به دستگاه خواجه علاءالدین وارد شد و هنگامی که سلطان ابوسعید بهادرخان به سال ۷۳۶ ه.ق درگذشت، همراه خواجه علاءالدین به دربار طغای تمور پیوست و به همین جهت چند سالی را در استرآباد گذراند. ابن یمین پس از بالاگرفتن قیام سربداران، از دربار طغای خارج شد و با او در جنگی که میان سربداران و ملک معزالدین حسین کرت — از فرمانروایان هرات — به سال ۷۴۳ درگرفت شرکت کرد. این نبرد در ناحیه زاوه از نواحی تربت حیدریه کنونی رخ داد و امیرمسعود در این نبرد شکست خورده و گریخت. با شکست سپاهیان امیرمسعود، یاران به اسارت درآمدند و ابن یمین نیز اسیر شد. در این درگیری، دیوان اشعار ابن یمین ناپدید شد. پس از حضور ابن یمین در حالت اسارت در درگاه ملک حسین، ملک حسین از او دلجویی کرد و او را آزاد ساخت. ابن یمین نیز قطعه‌ای را در تاسف از از دست رفتن دیوانش و قدردانی از سلطان سرود. ابن یمین دوران ابتدایی و انتهایی زندگی خویش را در فرومد گذراند. وی در دوران زندگی در فریومد به کشاورزی مشغول بود و از این طریق امرار معاش می‌کرد. آورده‌اند که هرچه کسب می‌کرد در بین فقرا تقسیم می‌کرد.

ابن یمین در سال ۷۶۹ ه.ق مصادف با سومین سال حکومت نجم‌الدین علی موید، درگذشت. دولتشاه سمرقندی به تبعیت از اوحدی و شوشتری، تاریخ ۷۴۵ ه.ق را در خصوص سال درگذشت ابن یمین، نادرست می‌داند. تاریخ‌های دیگری چون ۷۴۳ ه.ق نیز برای تاریخ درگذشتش عنوان شده‌است. از احوالات شخصی و خانوادگی ابن یمین، اطلاعات دقیقی در دست نیست. در جایی از اشعارش سه تا چهار فرزند را برای خود مدعی است ولی تنها ۲ نام از فرزندانش را نام می‌برد.

دیوانی که از ابن یمین بر جای مانده‌است، شامل قصیده، غزل، مقطع، رباعی و چند ترجیع‌بند، ترکیب‌بند، مسمط، مخمس، مستزاد و چند مثنوی است. در دیوان او برخی ماده‌ تاریخ و چیستان نیز وجود دارد. دیوان اصلی او در سال ۷۶۳ ه.ق در جنگ میان سربداران و معزالدین حسین کرت به غارت رفت و دیگر یافت نشد. به گفته خودش، ۱۰ سال بعد از این واقعه، آنچه از دیوانش در یاد و خاطره و همچنین در «جرائد افاضل نامدار» و «سفائن اماثل» باقی مانده بود، مجدد گردآوری کرد و سروده‌های سال‌های پس از آن را نیز به آن افزود تا دیوانی دیگر رقم بخورد. امروزه از این دیوان، نسخه‌های مختلفی در دست می‌باشد. اهمیت و شهرت ابن یمین طغرایی، بیشتر به سبب قطعات معروف اوست که بر مضامین اخلاقی و اجتماعی سروده شده‌است.
در ویکی پدیا بیشتر بخوانید

آثار ویدئویی و صوتی مرتبط با این منبع
شمارهٔ ۱ شمارهٔ ۲ شمارهٔ ۳ شمارهٔ ۴ شمارهٔ ۵ شمارهٔ ۶ شمارهٔ ۷ شمارهٔ ۸ شمارهٔ ۹ شمارهٔ ۱۰ شمارهٔ ۱۱ شمارهٔ ۱۲ شمارهٔ ۱۳ شمارهٔ ۱۴ شمارهٔ ۱۵ شمارهٔ ۱۶ شمارهٔ ۱۷ شمارهٔ ۱۸ شمارهٔ ۱۹ شمارهٔ ۲۰ شمارهٔ ۲۱ شمارهٔ ۲۲ شمارهٔ ۲۳ شمارهٔ ۲۴ شمارهٔ ۲۵ شمارهٔ ۲۶ شمارهٔ ۲۷ شمارهٔ ۲۸ شمارهٔ ۲۹ شمارهٔ ۳۰ شمارهٔ ۳۱ شمارهٔ ۳۲ شمارهٔ ۳۳ شمارهٔ ۳۴ شمارهٔ ۳۵ شمارهٔ ۳۶ شمارهٔ ۳۷ شمارهٔ ۳۸ شمارهٔ ۳۹ شمارهٔ ۴۰ شمارهٔ ۴۱ شمارهٔ ۴۲ شمارهٔ ۴۳ شمارهٔ ۴۴ شمارهٔ ۴۵ شمارهٔ ۴۶ شمارهٔ ۴۷ شمارهٔ ۴۸ شمارهٔ ۴۹ شمارهٔ ۵۰ شمارهٔ ۵۱ شمارهٔ ۵۲ شمارهٔ ۵۳ شمارهٔ ۵۴ شمارهٔ ۵۵ شمارهٔ ۵۶ شمارهٔ ۵۷ شمارهٔ ۵۸ شمارهٔ ۵۹ شمارهٔ ۶۰ شمارهٔ ۶۱ شمارهٔ ۶۲ شمارهٔ ۶۳ شمارهٔ ۶۴ شمارهٔ ۶۵ شمارهٔ ۶۶ شمارهٔ ۶۷ شمارهٔ ۶۸ شمارهٔ ۶۹ شمارهٔ ۷۰ شمارهٔ ۷۱ شمارهٔ ۷۲ شمارهٔ ۷۳ شمارهٔ ۷۴ شمارهٔ ۷۵ شمارهٔ ۷۶ شمارهٔ ۷۷ شمارهٔ ۷۸ شمارهٔ ۷۹ شمارهٔ ۸۰ شمارهٔ ۸۱ شمارهٔ ۸۲ شمارهٔ ۸۳ شمارهٔ ۸۴ شمارهٔ ۸۵ شمارهٔ ۸۶ شمارهٔ ۸۷ شمارهٔ ۸۸ شمارهٔ ۸۹ شمارهٔ ۹۰ شمارهٔ ۹۱ شمارهٔ ۹۲ شمارهٔ ۹۳ شمارهٔ ۹۴ شمارهٔ ۹۵ شمارهٔ ۹۶ شمارهٔ ۹۷ شمارهٔ ۹۸ شمارهٔ ۹۹ شمارهٔ ۱۰۰ شمارهٔ ۱۰۱ شمارهٔ ۱۰۲ شمارهٔ ۱۰۳ شمارهٔ ۱۰۴ شمارهٔ ۱۰۵ شمارهٔ ۱۰۶ شمارهٔ ۱۰۷ شمارهٔ ۱۰۸ شمارهٔ ۱۰۹ شمارهٔ ۱۱۰ شمارهٔ ۱۱۱ شمارهٔ ۱۱۲ شمارهٔ ۱۱۳ شمارهٔ ۱۱۴ شمارهٔ ۱۱۵ شمارهٔ ۱۱۶ شمارهٔ ۱۱۷ شمارهٔ ۱۱۸ شمارهٔ ۱۱۹ شمارهٔ ۱۲۰ شمارهٔ ۱۲۱ شمارهٔ ۱۲۲ شمارهٔ ۱۲۳ شمارهٔ ۱۲۴ شمارهٔ ۱۲۵ شمارهٔ ۱۲۶ شمارهٔ ۱۲۷ شمارهٔ ۱۲۸ شمارهٔ ۱۲۹ شمارهٔ ۱۳۰ شمارهٔ ۱۳۱ شمارهٔ ۱۳۲ شمارهٔ ۱۳۳ شمارهٔ ۱۳۴ شمارهٔ ۱۳۵ شمارهٔ ۱۳۶ شمارهٔ ۱۳۷ شمارهٔ ۱۳۸ شمارهٔ ۱۳۹ شمارهٔ ۱۴۰ شمارهٔ ۱۴۱ شمارهٔ ۱۴۲ شمارهٔ ۱۴۳ شمارهٔ ۱۴۴ شمارهٔ ۱۴۵ شمارهٔ ۱۴۶ شمارهٔ ۱۴۷ شمارهٔ ۱۴۸ شمارهٔ ۱۴۹ شمارهٔ ۱۵۰ شمارهٔ ۱۵۱ شمارهٔ ۱۵۲ شمارهٔ ۱۵۳ شمارهٔ ۱۵۴ شمارهٔ ۱۵۵ شمارهٔ ۱۵۶ شمارهٔ ۱۵۷ شمارهٔ ۱۵۸ شمارهٔ ۱۵۹ شمارهٔ ۱۶۰ شمارهٔ ۱۶۱ شمارهٔ ۱۶۲ شمارهٔ ۱۶۳ شمارهٔ ۱۶۴ شمارهٔ ۱۶۵ شمارهٔ ۱۶۶ شمارهٔ ۱۶۷ شمارهٔ ۱۶۸ شمارهٔ ۱۶۹ شمارهٔ ۱۷۰ شمارهٔ ۱۷۱ شمارهٔ ۱۷۲ شمارهٔ ۱۷۳ شمارهٔ ۱۷۴ شمارهٔ ۱۷۵ شمارهٔ ۱۷۶ شمارهٔ ۱۷۷ شمارهٔ ۱۷۸ شمارهٔ ۱۷۹ شمارهٔ ۱۸۰ شمارهٔ ۱۸۱ شمارهٔ ۱۸۲ شمارهٔ ۱۸۳ شمارهٔ ۱۸۴ شمارهٔ ۱۸۵ شمارهٔ ۱۸۶ شمارهٔ ۱۸۷ شمارهٔ ۱۸۸ شمارهٔ ۱۸۹ شمارهٔ ۱۹۰ شمارهٔ ۱۹۱ شمارهٔ ۱۹۲ شمارهٔ ۱۹۳ شمارهٔ ۱۹۴ شمارهٔ ۱۹۵ شمارهٔ ۱۹۶ شمارهٔ ۱۹۷ شمارهٔ ۱۹۸ شمارهٔ ۱۹۹ شمارهٔ ۲۰۰ شمارهٔ ۲۰۱ شمارهٔ ۲۰۲ شمارهٔ ۲۰۳ شمارهٔ ۲۰۴ شمارهٔ ۲۰۵ شمارهٔ ۲۰۶ شمارهٔ ۲۰۷ شمارهٔ ۲۰۸ شمارهٔ ۲۰۹ شمارهٔ ۲۱۰ شمارهٔ ۲۱۱ شمارهٔ ۲۱۲ شمارهٔ ۲۱۳ شمارهٔ ۲۱۴ شمارهٔ ۲۱۵ شمارهٔ ۲۱۶ شمارهٔ ۲۱۷ شمارهٔ ۲۱۸ شمارهٔ ۲۱۹ شمارهٔ ۲۲۰ شمارهٔ ۲۲۱ شمارهٔ ۲۲۲ شمارهٔ ۲۲۳ شمارهٔ ۲۲۴ شمارهٔ ۲۲۵ شمارهٔ ۲۲۶ شمارهٔ ۲۲۷ شمارهٔ ۲۲۸ شمارهٔ ۲۲۹ شمارهٔ ۲۳۰ شمارهٔ ۲۳۱ شمارهٔ ۲۳۲ شمارهٔ ۲۳۳ شمارهٔ ۲۳۴ شمارهٔ ۲۳۵ شمارهٔ ۲۳۶ شمارهٔ ۲۳۷ شمارهٔ ۲۳۸ شمارهٔ ۲۳۹ شمارهٔ ۲۴۰ شمارهٔ ۲۴۱ شمارهٔ ۲۴۲ شمارهٔ ۲۴۳ شمارهٔ ۲۴۴ شمارهٔ ۲۴۵ شمارهٔ ۲۴۶ شمارهٔ ۲۴۷ شمارهٔ ۲۴۸ شمارهٔ ۲۴۹ شمارهٔ ۲۵۰ شمارهٔ ۲۵۱ شمارهٔ ۲۵۲ شمارهٔ ۲۵۳ شمارهٔ ۲۵۴ شمارهٔ ۲۵۵ شمارهٔ ۲۵۶ شمارهٔ ۲۵۷ شمارهٔ ۲۵۸ شمارهٔ ۲۵۹ شمارهٔ ۲۶۰ شمارهٔ ۲۶۱ شمارهٔ ۲۶۲ شمارهٔ ۲۶۳ شمارهٔ ۲۶۴ شمارهٔ ۲۶۵ شمارهٔ ۲۶۶ شمارهٔ ۲۶۷ شمارهٔ ۲۶۸ شمارهٔ ۲۶۹ شمارهٔ ۲۷۰ شمارهٔ ۲۷۱ شمارهٔ ۲۷۲ شمارهٔ ۲۷۳ شمارهٔ ۲۷۴ شمارهٔ ۲۷۵ شمارهٔ ۲۷۶ شمارهٔ ۲۷۷ شمارهٔ ۲۷۸ شمارهٔ ۲۷۹ شمارهٔ ۲۸۰ شمارهٔ ۲۸۱ شمارهٔ ۲۸۲ شمارهٔ ۲۸۳ شمارهٔ ۲۸۴ شمارهٔ ۲۸۵ شمارهٔ ۲۸۶ شمارهٔ ۲۸۷ شمارهٔ ۲۸۸ شمارهٔ ۲۸۹ شمارهٔ ۲۹۰ شمارهٔ ۲۹۱ شمارهٔ ۲۹۲ شمارهٔ ۲۹۳ شمارهٔ ۲۹۴ شمارهٔ ۲۹۵ شمارهٔ ۲۹۶ شمارهٔ ۲۹۷ شمارهٔ ۲۹۸ شمارهٔ ۲۹۹ شمارهٔ ۳۰۰ شمارهٔ ۳۰۱ شمارهٔ ۳۰۲ شمارهٔ ۳۰۳ شمارهٔ ۳۰۴ شمارهٔ ۳۰۵ شمارهٔ ۳۰۶ شمارهٔ ۳۰۷ شمارهٔ ۳۰۸ شمارهٔ ۳۰۹ شمارهٔ ۳۱۰ شمارهٔ ۳۱۱ شمارهٔ ۳۱۲ شمارهٔ ۳۱۳ شمارهٔ ۳۱۴ شمارهٔ ۳۱۵ شمارهٔ ۳۱۶ شمارهٔ ۳۱۷ شمارهٔ ۳۱۸ شمارهٔ ۳۱۹ شمارهٔ ۳۲۰ شمارهٔ ۳۲۱ شمارهٔ ۳۲۲ شمارهٔ ۳۲۳ شمارهٔ ۳۲۴